Eusebio Kino
Eusebio Francisco Kino isch dr spanische Nåmen, af taitsch hoaßt’r Eusebius Franz Kuehn, af walsch Eusebio Francesco Chini. Er isch Jesuitnmissionar in Mexiko unt in haiting Sidwestn va die USA gwésn.
Sei Lébm Werkeln
Gepórn isch’r 1644 in Taio in Oansperg, in haiting Trentino. Seinrzeit isch Taio Toal van Heilign Rémischn Reich daitscher Nazión gwésn. Dr Eusebius håt in Jesuitnkolleg in Treant unt dernach in Håll in Tiról studiĕrt, weiters in Ingolstådt; in Låndsberg pan Lech isch’r pa die Jesuitn eintrétn. Schón als Studént håt’r viel Interesse fir Mathematik unt Naturwissnschåft ghåp.
Nåch an zwoajahring Aufenthålt in Spanien, wó er Spanisch glernt håt, isch’r in Jåhr 1681 mit a påår Kollegn nåch Veracruz (Nuispanien, hait Mexiko) umigschifft. Af an Expedizión mitn Isidro de Atondo y Antillón isch’r nåch Niedrkalifórnien kémmen. Er håt entdéckt, dass Niedrkalifórnien a Hålbinsl isch, nét an Insl, wia man pis zem gmoant håt; er isch aa pis zu dr Quell van Colorado kémmen. Die erschtn Låndkårtn va dr sel Gégnt håt er zeichnt.
Spétr håt’r Missionsårbeit in Sonora (hait Mexiko) unt Arizona (hait USA) gleischtet. Es isch ihm wichtig gwésn, in die Indianr die Viechwirtschåft peizupréngen, die Aufzucht va nuie Pflånzn unt in Umgång mitn Eisn. Weitrs, dass die Indianr nét va die Europäer in die Pergwerke ausgnutzt wern, dass die Ståmmeskriage unter die Indianr aufhearn. Er håt mit viele Indianrstémm Peziehungen ghåp unt aa die Språch va die Pima-Indianr glernt. Wégn sein Einsåtz fir die Eingepórnen håmen die Mitpriadr in Jesuitnórdn schiaf ångschaugg.
In sein Missiónsgepiat (130 000 km² groaß) håt’r viele Missionsstaziónen grindet, z. B. San Xavier del Bac sidlich va Tucson. Er isch als Padre Kino pekånnt gwésn, die Indianr håm-en aa „Schwårzr Paur“ (Bauer) ghoaßn, wégn seiner schwårza Kuttn. Gstórbm isch’r 1711 in Magdalena de Kino in Mexiko. Ersch in Jåhr 1966 håt man seine sterblichn Ibrreschte gfuntn.
Sei Bedeitung Werkeln
Eusebio Kino wert hait in Mexiko wi’a Heiligr vrehrt. In die USA steaht seine Statue unter die 100 va die wichtigschtn Amerikanr in dr National Statuary Hall in Kapitol va Wåschingtn. Afn Sockl va dr Statue isch gschiebm „Arizona, Eusebio Francisco Kino SJ, Entdecker, Historiker, Rancher, Missionsgründer und Indianerapostel“. Zem wert er aa als „German“ (Taitschr) pezeichnt. Die Stådt Magdalena de Kino in Mexiko isch nåch ihm penånnt. Um-en Jåhr 2000 håt Arizona in sein Hoametdórf Taio a groaße Bronzestatue gschénkt, dé nen als Reitr zoagg. Peter Horwath, an amerikanischr Hischtórikr, håt’n als „erschtn Cowboy“ pezeichnt. Weanig pekånnt isch’r in Európa, sogår in seinr Hoamet (Welschtirol).