Sarntål
Låg unt Geografie Werkeln
Sarntål (dt.: Sarntal) isch die oanzige Gmoa in gleichnåming, uma 35 km lången Tål in Sidtiról. As Tål isch va die Sarntålr Ålpm hufeisnårtig umgébm unt nåch Sidn schmål óffn. Pan Ausgång van Sarntål ligg Poazn. Der Haupfluss isch die Talfer, dé pa Poazn in Eisåck einirinnt. Mit Ausnåhm va weanig Fléckn in Tålpódn isch die gånze Gmoa gepirgig.
Lånt unt Lait Werkeln
Sarntål isch mit 302,5 km² die flächnméßig greschte Gmoa va Sidtiról, håt åbr lei 6903 Einwóhner (in Jåhr 2010), zu guat 98% taitschspråchig. In Sidtiról hoaßt man sie die Sarnr. Sie sein af 28 Frakziónen auftoalt, Haupórt isch Sarnthein.
Vrkährsgeografie Werkeln
Va Poazn aus kimmp man in Sidn durch långe Tunnell in Sarntål eini. In Nórdn isch ibrn Pensr Jóch a Zuafåhrt, dé in Wintr åbr óft lång gschperrt pleip. Fir PKW – nét fir Busse – isch as Tål aa van Rittn her ereichpår.
Wirtschåft Werkeln
Viel Lait lébm va dr Perg-Låntwirtschåft; sie håm Rintviecher unt Réssr (Haflingr). Weitrs gip’sa aa Håntwerkr. Sarntål isch pekånnt wégn dr Fédrkielstickerei und dr Sarnr Wóll, aus der man die Sarnr Schwettr (Sarnr Janggr) strickt. In dr Fraktón Reinswålt (taitsch: Reinswald) isch a pekånnte Schipischtn unt a Ródlpåhn, dé viel Lait ånziachn.
Tradizión Werkeln
Obwóhl die Geimeinde gånz in dr Nechnt va dr Haupstådt Poazn ligg, håm die Lait ihre åltn Praich pewåhrt. Dés zoagg sich z. B. in Trågn va dr Tråcht. As Huatpantl isch pa die léding Sarnr Mandr roat, pa die vrheiretn grean. Aa dr Dialekt isch unvrdórbm.
Pekånnte Lait Werkeln
- Franz Thaler (Kriagsdeanschtvrweigrer)
- Alois Kofler (Politikr)
- Barbara Bachler vulgo Pachlr Zóttl (als Hex verprénnt)
- Peter Rigler, Professr fir Moraltheologie
Piachr Werkeln
- Wörterbuch der Sarntaler Mundart; Anton Gruber, Edition Raetia, Bozen 2005