A Schwoaz Loch is koa Loch sundan entsteht duach a extrem komprimiats Objekt. Es is a Region, wo nix mea je wieda weggakimmt, ned amoi Liacht, wei de Massn so dicht und de Schwaakroft so stoak is. Drum is aa aso schwoaz. De Grenz vo dea aus koa zruck mea gibt, nennt ma Eaeignishorizont. Des is a des oanzige, des wo ma vo am Schwoazn Loch im Wejdraum unta Umständn segn kennt, zmindast de Interaktion mit de Massn in da Umgebung. Wos si in am Schwoazn Loch obspuit, woass neamd so genau, wei de Natuagsetz do nimma mea gejtn. Bekannt san Schwoaze Lecha im Wejdraum vor oim ois Endstadium vo Riesnstean.

Schwoaz Loch
Simulation vo am Schwoazn Loch im Wejdraum.
A Schwoaz Loch frisst an Stean.
Da Linsneffekt vo am Schwoazn Loch voa oana Galaxie zoagt, dass Massn Licht oblenkn duan.

Wias entsteht Werkeln

A Schwoaz Loch entsteht, wenn Materie bis zan geht nimma mea zammadruckt wead. Im Prinzip ko dahea a jeda Keapa in a Schwoaz Loch vawandlt wean, wenn ma eam extrem komprimiat.[1] Wann ma beispuisweis unsa Eadn zan Schwoazn Loch zammadrucka dadat, häd des an Duachmessa nacha vo nur no 12 mm.[2] Vo Wissnschaftlan wead ognumma, dass ma kloane Schwoaze Lecha aa kinstlich heastejn ko. Ned ungfealich, wei scho a winzig kloans Schwoaz Loch de gonze Eadn affressn ko. Des Eiropäische Kernforschungszentrum (CERN), z Meyrin in da Schweiz, is zweng dea Gfoa vaklogt woan.[3]

Soweit des bisetz bekonnt is, entstenga im Wejdraum Schwoaze Lecha nua im Oschluss on a Supernova (Explosion) ois Enstadium vo Riesnstean (Blaue Stean), wo vui gressa san ois de Sun (mindastns mea wia drei Sunmassn). Wia de supamassivn Schwoazn Lecha entstenga, de wo im Zentrum vo Galaxien vamutet wean (do gehts um Milliona Sunmassn), woass ma no ned.

Schwoaze Lecha und de oigmoane Relativitätstheorie Werkeln

Afgrund vo da oigmoanan Relativitästheorie (1916) vom Einstein hod ma Schwoaze Lecha voraussogn kina. De Berechnung is ois easchtn am deitschn Physika Karl Schwarzschild (1916) glunga. De oigmoane Relativitätstheorie is a Gravitationstheorie, de wo sogt, dass Massn de Raumzeit vabiagn duan. A Schwoaz Loch vabiagt danoch de Raumzeit ins Unendliche. Im Zentrum vom Schwoazn Loch befindt si a physikalische Singularität, des hoasst de Massn is af oan Punkt konzentriat, ohne jede Ausdehnung (ba am rotiarendn Schwoazn Loch af an Ring ohne Ausdehnung). De Dichtn vo da Massn is unendlich. Des is deshoib meglich, wei de Gravitation so stoak is, dass de ondan drei physikalischn Grundkräfte, de wo af an Keapa normalaweis wiakn, nix mea degegn setzn kina.[4]

Oartn vo Schwoazn Lechan Werkeln

Schwoaze Lecha ham koana bsondan Untascheidungsmeakmoi. Se untascheidn si nua duach de Massn, de Drehgschwindigkeit und Lodung. Noch iara Entstehungsgschicht bzw. Gress ko ma si wia foigt eitein:

Stellare Schwoaze Lecha Werkeln

Stellare Schwoaze Lecha san des Endstadium in da Entwicklung vo Riesnstean. Stean de ebba 10 Moi so schwaa san wia unsa Sun.

Middlschwaare Schwoaze Lecha Werkeln

Middlschwaare Schwoaze Lecha entstenga meglichaweis duach de Kollision und Vaschmejzung vo Stean. Se kina mearar hundat Sunmassn ham.

Supermassive Schwoaze Lecha Werkeln

Supermassive Schwoaze Lecha ham de millionafoche bis milliardnfoche Massn vo unsara Sun. Se befindn si woarscheinli im Zentrum vo de Galaxien. Des Schwoaze Loch im Zentrum vo unsara Muichstross hod ebba 4,3 Milliona Sunmassn. Supermassive Schwoaze Lecha san meglichaweis zamma mit de Galaxien entstandn.

Primordiale Schwoaze Lecha Werkeln

Primordiale Schwoaze Leche san scho kuaz nochm Urknoi entstandn. Soiche Schwoazn Lecha kennts scho ob ana Gress vo a poar tausend Kilo gem ham. Woarscheinlich sans afgrund vo da Hawking Strohlung scho zafoin.

Superwinzige Schwoaze Lecha Werkeln

Es wead vamutet, dass superwinzige Schwoaze Lecha duach Teilchenbeschleina af da Eadn kinstlich heagstejt wean kenntn.

Schau aa Werkeln

Literatua Werkeln

  • Bernard J. Carr, Steven B. Giddings: Schwarze Löcher im Labor. In: Spektrum der Wissenschaft. Heidelberg 2005,9. ISSN 0170-2971
  • Ute Kraus: Reiseziel - Schwarzes Loch. In: Sterne und Weltraum. Heidelberg 2005, 11. ISSN 0039-1263
  • Rüdiger Vaas: Tunnel durch Raum und Zeit. 2. Aufl. Franckh-Kosmos, Stuttgart 2006. ISBN 3-440-09360-3
  • Stephen W. Hawking: Die kürzeste Geschichte der Zeit. Rowohlt Tb., Reinbek bei Hamburg 2006. ISBN 3-499-62197-5
  • Fulvio Melia: The galactic supermassive black hole. Princeton Univ. Pr., Princeton 2007. ISBN 0-691-09535-3
  • Pietro Fré: Classical and quantum black holes. Inst. of Physics Publ., Bristol 1999. ISBN 0-7503-0627-0
  • Hyun Kyu Lee u. a.: Black hole astrophysics 2002. World Scientific, Singapore 2002. ISBN 981-238-124-4

Im Netz Werkeln

  Commons: Schwoaz Loch – Sammlung vo Buidl, Videos und Audiodateien
Videos

Ois aus da TV-Sendung alpha-Centauri:

Beleg Werkeln

  1. Uni Minga: Schwoaze Lecha
  2. [1]
  3. Wer hat Angst vorm Schwarzen Loch?
  4. Schwarze Löcher af wissenschaft-online.de