Boarische Grammatik (Genitif)

Der Artikl is im Dialekt Owaöstareichisch gschriem worn.

Der Artikl do gheart zua Artiklsammlung iba'd Grammatik vo da Boarischn Sproch. A Ibasicht iba olle Artikl zum Thema findt ma in Boarische Grammatik.

Im Gegnsoz zum Hochdeitsch gibt s im Boarischn koan zwoatn Foi (Genitif). Ole Konstrukzionen de im Hochdeitschn midn Genitif gmocht ghean, san auf Boarisch im dritn Foi, oiso im Dativ. De oanzige Ausnaum is a Sondafoam fum preposizionaln Genitif, dea recht tipisch is fia a uarigs Boarisch, den s owa auf Hochdaisch so goa ned gibt. Daduach kau ma ois Eslsbruka fost oiwai song, das doat wo im Hochdeitschn a Genitif is, auf Boarisch koana ghead. Des güt fia ole boarischn Dialekt, fum Noadboarischn bis zum Diarolarischn und fu Owabaian bis ins Buagnlaund. No mera Faktn dazua san unt baim Bunkt Bewaisfiarung zum findn.

Besizfahötnisse im Boarischn Werkeln

Wauns koan Genitif gibt, wia wean daun im Boarischn Besizfahötnisse auzoagt? Gauns oafoach, mid am nochgschdödn besizaunzoagadn Pronom (postposizioniads Possesifpronom).

Bei da Reihnfoige untascheid ma, obs um wos Lebedigs odar um a Soch geht: Ma sogt „Dem Huaba sei Oide“, oba „des End vom Liadl“. Ma sogat sei Lebedog ned „Dem Liadl sei End“.

Nomale Raienfoing Werkeln

De Konstrukzion in da noamaln Raienfoing funkzioniad aso:

Artikl im Datif + Bsiza + Possesifpronom + Objekt
in Hauns sei Schwesda
da Maria ia Bruada
de Nochban eanare Kinda
de Amearikana eanare Autos
in Hund sei Hitn
da Koz ia Liblingsblazl

Umdrade Raienfoing Werkeln

Waun s Objekt foam Bsiza kimt, daun ged de Konstrukzion aso:

Artikl + Objekt + fu + Artikl + Bsiza
d Schwesda fum * Hauns
da Bruada fu da Maria
d Kinda fu de Nochban
d Autos fu de Amearikana
d Hitn fum * Hund
s Liblingsblazl fu da Koz

* fu + im (Artikl 3. Peason Singular Datif) wiad zu fum kontrahiad, oiso zaumzong.

Possesifpronomina Werkeln

Waun da Bsiza duach a Pronom ausdrukt wiad, iss nu oafocha, nemli genau so wia auf Hochdeitsch, Englisch oda de romanischn Schbrochn a, nemli duach Possesifpronom + Besiz.

Singular Werkeln

Im Singular, oiso in da Oanzoi, schaud des aso aus (s Geschlecht fum Objekt is wuascht):

Possesifpronom Objekt (m.) Objekt (f.)
mai Bruada Schwesda
dai Bruada Schwesda
sei* Bruada Schwesda
ia Bruada Schwesda
insa/unsa/unna Bruada Schwesda
enga/aicha/aia Bruada Schwesda
eeana/ia Bruada Schwesda

* Zua bsondan Betonung gibt s a nu de Sondafoam: eam sei + Objekt (zB Bruada)

Plural Werkeln

Und im Plural, oiso in da Meazoi schaud des gaunze aso aus (s Geschlecht fum Objekt is wuascht):

Possesifpronom Objekt (m.) Objekt (f.)
maine Briada Schwesdan
daine Briada Schwesdan
seine* Briada Schwesdan
iare Briada Schwesdan
insane/unsane/unnare Briada Schwesdan
engane/aichane/aiane Briada Schwesdan
eeanare/iare Briada Schwesdan

* Zua bsondan Betonung gibt s a nu de Sondafoam: eam seine + Objekt (z. B. Briada) * In de nordboarischn Dialekte hengtma gern ner a -e (stot -ne) on d Plural-Posessivpronomen dro: unsere/unnere, enkere, eahnere.

Da preposizionale Genitif im Boarischn Werkeln

Wia schau eawend gibt s oa Sondafoam im Boarischn, de ma ois preposizionaln Genitif bezaichna kintad. Auf bschdimte Preposizionen foigt ned s Pronom im Datif, oiso im dritn Foi, sondan es kimt s Possesifpronom, oiso besizaunzoagade Pronom. Soichane Preposizionen, de de Sondafoam büdn san:

Preposizionen mid Genitif
zweng / weng maina/daina
one maina/daina
hinta maina/daina
foada maina/daina

Baischbü:

Zweng maina brauchts ned woatn!
Zweng daina woat ma sicha ned so laung!
Gez ruig one maina waida!
Foada maina, hinta maina, links, rechts güt s ned.

Ob jez des Fenomen wiakli a faschdekda Genitif is, oda oafoch duach s Weglossn fum Objekt entschdaundn is (zB zweng maina Peason, foada maina Seitn, …), is a Soch iwa de ma schdraidn kintad. De Konstrukzion wiad auf jedn Foi fu de mearan Schbrecha ois gauns tipisch fia s Boarisch aigschduft und ghead zu an oaginal boarischn Dialekt umbedingt dazua, obwoi ma song muas, das dea preposizionale Genitif heit maistns neta mea in beschdimte Frasn oda Redewenungen fawent wiad.

Da Datif ois Altanatifn Werkeln

Altanatif kinan de mearan Baischbü fum preposizionaln Genitif a mim Datif büt wean. Des is a in da modeanan Dialektfawendung de waida fabraitate Variantn.

Preposizionen mid Genitif
zweng / weng mia/dia
hinta mia/dia
foada mia/dia

Da Akusatif ois Altanatifn Werkeln

One (ohne) is a Preposizion de sunst in Akusatif (fiatn Foi) falaungt.

Preposizionen mid Akusatif
one mi/di

Untaschiad zum Hochdeitschn Werkeln

Laud da hochdeitsch Wikipedia-Seitn iwan Genitif doat, gibt s an Haufn untaschiadliche Situazionen wo ma auf Hochdeitsch (Standarddeutsch) an Genitif nema muas. Im foigendn wean ole de Situazionan aufglist und jewais de richtidige boarische Foam (in seina ostmitlboarisch Wariantn/OMB/WMB) aungfiad:

Genitif-Tüp deitsche Bezaichnung deitsches Baischbü wia ma auf Boarisch sogt
genetivus qualitatis Gen. der Eigenschaft Ticket zweiter Klasse a Foakoatn fia d zwoate Klass
Tal der Tränen s Drenzadoi
des Lebens ungeteilte Freude d fole Fraid am Lem
genetivus partitivus Gen. des Teilens die andere Seite der Medaille d aundare Seitn fu da Medäun (OMB)
d andane Seitn vo da Medalie (WMB)
genetivus subiectivus Gen. des Subjekts der Rat des Freundes da Rodschlog fu am Freind
genetivus obiectivus Gen. des Objekts Beachtung der Gesetze s Beochtn fu de Gsez
genetivus possessivus Gen. der Besitzverhältnisse Vaters Hut in Fota sei Huad
der Hut des Vaters da Huad fum Fota
gen. explicativus/definitivus 'Ist-wie-Beziehung' ein Strahl der Hoffnung a Schdroi von da Hoffnung (OMB)
a Stroi Hoffnung (WMB)
Die Strafe der Verbannung zua Schdrof foat gschikt wean
genetivus hebraicus hebräischer Genitiv das Buch der Bücher s Biachl fu de Biachln (OMB)
dees Buach schlechthi (WMB)
genetivus auctoris Genitiv des Autors Beethovens 1. Symphonie d easchte Simfonie fum B. (OMB)
am B. sei easchde Simfonie (WMB)

Anmeakunga Werkeln

  • s Hochdeitsche is a a Schbroch de gauns schdoak zum Substantiwian, oiso zum Büdn fu Hauptwöata, tendiad. Des wiad ois bsondas 'gebildet' und 'intellektuell' angseng und is a in da Beamtnschbroch foi belibt. In soichane Konstrukzionen wiad gauns oft da Genitif fawent.
  • s Boarische im Gegnsoz dazua is a Schbroch, de gean Preposizionalkonstrukzionen mocht oda kloane Nemsez (Nebensätze) aifügt und auf de Oat genaua definiad, fu wos grod de Red is.
  • vagleich aa mid dem Artikl iban Genitiv auf da hochdeitschn Wikipedia