Der Artikl is im Dialekt Hausrukfiatlarisch gschriem worn.

Klitika han in de boarischn Dialekt kloane unbedonte Weata, moasdns Artikl und Pronomen, de aun a aundas Woat draughengt oda foarau gschdöd wean. Soichane Weata han oft recht kuaz und haum maunchmoi ned amoi an Vokal und desweng schdöd si fia Leit de wo af Dialekt schreim oiwai de Frog: Soid mas jez zaumschreim, oda exdrigs oda mid Apostrof?

A boa Baischbü (do mid Apostrof-Schreibwais)

Klitika han ned des söwe wia Foa- und Nochsübn (Praefix, Suffix), wais a aloa a Bedeitung haum und eigentli a aigens Woat han. S'Woat Klitikon söwa kimd aus'n Grichischn und lait si fum Veab "klínein" (gr.: κλίνειν) o, wos so fü wia auloana hoast. Zu Klitika de foarau gschdöd wean, sogt ma a Proklitika und zu de wo hint nochi keman Enklitika.

Wia soid ma des schreim? Werkeln

De Schreibwais fu soichane Klitika is a weng schwiarig, wai ma fum Hochdeitschn ned gwend han, das a aignschdendigs Woat blos aus oam Bugschdom bschdee kau, oda das goa koa Vokal drin fia kimd. Waun ma owa in Dialekt so Faschriftlichn wü, wiar a a gredt wiad und ned iagand a pseudo-Hochdeitsch schreim wü, daun kimd oiwai a Schriftbüd dabai aussa, wos ungwend is, gauns egal fia wöche Schreibwais ma si entschait.

zaum Werkeln

Oa Meglichkaid wia ma soichane kloan Weata schreibt, is das mas oafoch mid eanam Basiswoat zaumschreibt und auf des ungwende Schriftbüd bfaift. De Baischbü fum Büdl rechts om darad'n in deara Schreibwais daun aso ausschaun:

  • Bok mas! (Packen wir es)
  • Damas! (Tun wir es!)
  • Wo gesdn hii? (Wo gehst du denn hin?)
  • waunsd mas gibst (wenn du es mir gibst)
  • Foama zlaungsaum? (Fahren wir zu langsam?)
  • Hobds eaman gem? (Habt ihr ihm ihn gegeben?)
  • I sog das. (Ich sage es dir)

ausanaund Werkeln

Ma kau natiali a fum Prinzip ausgee "A jeds Woat exdrigs" und ois ausanaund schreim. Da alemannisch Dialektdichta Richard Gäng hod zan Baischbü zu da Faschriftlichung fu de alemanischn Dialekt gmoand: "Schreibe jedes Wort für sich, auch wenn es nur einen Buchstaben umfaßt!" Des is a konsequenta und logischa Aunsoz, bai dem owa a gaunza Haufn fu kuaze Weata dabai aussa kimd, de ma so fum hochdeitschn Schriftbüd ned gwend is. Insane Baischbü dad'n daun aso ausschaun:

  • Bok ma s!
  • Da ma s!
  • Wo gesd n hii?
  • waun sd ma s gibst
  • Foa ma z laungsaum?
  • Hobd s eam an gem?
  • I sog da s.

Apostrof Werkeln

A Kompromiss aus de zwoa Schreibwaisn is, das ma fia de Klitika oafoch a Apostrof heanimd. Daduach schreibt ma de kloan Weata zwoa exdrigs und ma siagt im Schriftbüd, das de wos separats han. Damids owa ned komplet aloa doschdengan hengt mas mid am Apostrof zu dem Woat dazua, zu dems dazua ghean. In deara Schreibwais is übrigens a dea Artikl do gschrim und unsre Baischbü im Büdl rechts om.

De Schreibwais mid de Apostrof is a in da Dialektlitaratua recht fabrait. Ungwend is fia de Lesa blos, waun ma auf de Oat Proklitika foan drauhengt, wias zan Baischbü bai de Artikl daun gmocht ghead:

Maskulinum Singular Maskulinum Plural Femininum Singular Femininum Plural Neutrum Singular Neutrum Plural
da Bua d'Buama d'Kua d'Kia s''Haus d'Haisa
da Hund d'Hund d'Bleami d'Bleamin s''Mensch d'Mendscha
da Schdodl d'Schdodln d'Woikn d'Woikn s''Kind d'Kinda
da Euro d'Euros d'Autobau d'Autobaunen s''Auto d'Autos

oda bai so Sochan wia: z'fü (zu viel), z'bled (zu blöd), z'depad (zu dumm), zschnö (zu schnell), z'laungsaum (zu langsam)

Sondafoi Werkeln

S'boarische 'st Werkeln

A Bsondaheit fu de boarischn Dialekt is de Nochsübn -sd, oda a -st gschrim. De kaun sowoi bai Veabn hintn drau ghengt wean und is doatn daun de noamale Flexionsendung fu da zwoatn Peason Singular (du), owa ma kaun des genau so a bai an Haufn aundane Weata drauhenga, wos im Hochdeitschn ned ged. Baischbü dafia han:

  • Woast schau ob'st heit midgest?
  • Des is des Buach, de'st af Wainochtn griagt host.
  • Zoag amoi wia hoch'sd schbringa kaunst!
  • Haid muast kema, egal wia graungst bist.

De Kuazfoam fu es Werkeln

As Personalpronomen fu da zwoatn Peason Plural im Nominativ hoast jo bekauntlich "es", mid am heln gschlossnen e ausgschbrocha. Des güt fia ole boarischn Dialekt fu Noadn bis Sidn und is oans fu de düpischn Meakmoi fum Boarischn. Schbrochgschichtlich ged des auf oide Dualformen zruk, de im Boarischn zu da noamaln Foam woan han und im Hochdeitschn faschwundn san. Auf jedn Foi is des "es" in seina Kuazfoam ois Nochsübn hintn draughengt, des noamale Flexionskenzaichn fia Veabm in da zwoatn Peason Plural und damid koa Klitikon im eigentlichn Sin. Je noch Schreibwais siagt ma a oft goa ned, das des auf a söbschdendigs Woat zruk ged. Im Indikativ wiad des "es" daun eigentli dopid gsezt, bai ana Frog kau mas a zwoats Moi dazua song und im Imperativ deaf mas goa ned a zwoats Moi song. Baischbü dafia han (jewails in faschidane Schreibwaisn):

  • Es gez heit ins Wiathaus. (Ihr geht heute in das Wirtshaus.)
  • 'Es geds heit in s'Wiathaus.
  • Es geds heit in s'Wiathaus.
  • Gez heit mid ins Wiatshaus? (Geht ihr heute mit in das Wirtshaus?)
  • Geds' heit mid ins Wiathaus?
  • Geds heit mid in s'Wiatshaus?
  • Geds es heit mid ins Wiatshaus?
  • Hobz laicht an Friaschopm? (Habt ihr denn einen Frühschoppen?)
  • Hobts' laicht an Friaschopm?
  • Hobts laicht an Friaschopm?
  • Hobts es laicht an Friaschopm?
  • Schauz ned so dramhapad! (Schaut nicht so verträumt drein!)
  • Schauds' ned so dramhapad!
  • Schauds ned so dramhapad!

I und a Werkeln

In de boarischn Dialekt gibts zwoa Weata de blos aus oam oanzing Vokal bschdengan, nemli "I" (ich) und "a" (auch), wobai as a a nu da unbschdimde Singular-Artikl sei kau (a Hund, a Koz, a Schwaindl) oda de unbedonte Foam fu ea (er). Egal fia wöche Schreibwais ma si bai de Klitika entschait, de zwoa Weata soid ma auf jedn Foi separat schreim, wos a de moasdn Dialektschriftschdöla aso mochan. Komisch schaud des im Schriftbüd blos daun aus, waun zan Baischbü zwoa oda sogoa drai "a" zaumkeman:

  • I mog a Ais (Ich will ein Eis)
  • I mog a a Ais (Ich will auch ein Eis)
  • Auf des aufi hod a a a Ais meng (Dadurch/danach wollte er auch ein Eis haben)

Aso kimds daun a dazua, das dea Schibboleth-Schbruch im oidn owaestareichischn Dialekt oisa gschriwane bsondas oag ausschaud, wai a neta aus kuaze Weata mid Vokaln bschded:

  • Hau ẽa e I a a Oa aui

In am modaratam Dialekt hoassad des: Hob eana e I a a Oa dauni.

Und ins Hochdeitsche iwasezt: Ich habe Ihnen ohnehin ein Ei hinaus (gegeben).

Koane Klitika han Werkeln

Koane Klitka han wia schau om gsogt gauns noamale Foa- und Nochsübn, de ma in ana konsequentn Dialektschreibwais desweng ned mid am Apostrof schreim soid. Dazua ghean zan Baischbü de "g-" bai de Partizip Perfekt Passiv (PPP) und faschidane Preposizionen mid denan ma zaumgsezde Zeidweata (Komposita) mocht:

  • gsogt (PPP fu song)
  • gfrogt (PPP fu frong)
  • glong (PPP fu liang)
  • zdrukt (PPP fu zdruka)
  • pfiatn (verabschieden)
  • zleng (zerlegen)
  • zbresln (zerbröseln)
  • glaunga (hingreifen, faglaich mid gelangen)

Beleg Werkeln