Mittawoid

(Weidagloadt vo Mittawold)
Der Artikl is im Dialekt Oubaland (Mittawold) gschriem worn.

Mittawoid aa Mittawold und friaras aa Mittanwold (amtli: Mittenwald) isch a Markt im obaboarischn Landkroas Garmasch-Partakurch und ligg im Oubern Isartoill, eppa 100 Kilometar im Sidn vo Minkn zwischn Karwendl unn Wettastoar, noochad a da eschtareichischn (truilla) Grenz.

Woppn Deitschlandkoatn
Woppn vom Moakt Mittawoid Mittawold Mittenwald
Mittawoid
Deitschlandkoatn, Position vom Moakt Mittawoid Mittawold Mittenwald heavoaghobn

Koordinaten: 47° 27′ N, 11° 16′ O

Basisdotn
Bundesland: Bayern
Regiarungsbeziak: Obabayern
Landkroas: Garmasch-PatakurchVorlage:Infobox Gemeinde in Deutschland/Wartung/Landkreis existiert nicht
Hechn: 923 m ü. NHN
Flächn: 132,84 km2
Eihwohna: 7264 (31. Dez. 2020)[1]
Bevökarungsdichtn: 55 Einwohner je km2
Postleitzoi: 82481
Voawoi: 08823
Autokennzeichn: GAP
Gmoaschlissl: 09 1 80 123
Address vo da
Marktvawoitung:
Dammkarstr. 3
82481 Mittawoid
Mittawold
Mittenwald
Webseitn: www.mittenwald.de
Burgamoaschta: Adolf Hornsteiner (CSU)
Log vom Moakt Mittawoid
Mittawold
Mittenwald im Garmasch-Patakurch
Karte
Karte

Erdkunde Werkeln

 
Mittawoid mit Lautersea
 
Mittawoid vom Karwendel aus gsechn

Mittawold ligg an boarischn Oubaland (Region Oberland) unn kheard genn Werdnfölsa Land. Da Mart ligg auf 923 m Heach. An Weschdn gebbs zwea Bargsea, an Lautersea und an Farchnsea, dahinta da Wettastoar. An Oschdn steaht da Karwendl do unn untahoilb laffd Iser.

Bundesstraß 2 unn d`Streck vo da Mittenwaldbahn laffn direkt an Mittawold vorbei.

Klima Werkeln

Da Niedaschlog iebas Joohr isch mit 1437 mm hibbsch hoach, (Des ouba Drittll vo de Deitschn Wettawearte). Iwer 96 % zoang niedrigere Wert ou. Da trucknschte Mounat isch da Febrar. Am meahrschtn raings an Juli. Do raings 2,9 mol mehrer wia im trucknschtn Mounet.

 
Niederschlagsdiagramm

Politik Werkeln

Gmoaroot Werkeln

Ergebnisse vo de Gmoarootswohln
Partei / Lischtn Wohl 2014
Stimma Siehtz
Christlich-Soziale Union in Bayern (CSU) 55,52 % 11
SPD Bayern (SPD) 9,66 % 2
Vereinigung der freien Wähler 23,38 % 5
Bürgervereinigung Mittenwald 11,44 % 2
Wohlbeteiligung 52,46 %

Burgamoaschtr Werkeln

2008 isch da Adolf Hornsteiner (Mousn Adi, CSU) Burgamoaschtr woarn. Er isch ohne Gegnkandidatn mit 90,2 Prozent da Stimmen gwöhlt woarn.

Woppn Werkeln

„In Roat drei greane Baam, de aißern stean auf an Schrouffn. Da Stomm von mittlan Baam isch iberdeckt mit an schwarzn Moahrnkoupf, der a Kroa aufhot .“

De drei Baam stean firn Wold vo Mittawold unn der Schrouffn suill de geographisch Log vo Mittawold zwischn Karwendl und Wettastoa zoang. Da Moahrnkoupf isch dais heraldische Zoachn von Bischof vo Freising. Er zoag de friara Londeshearrschaft von Hoachstift Freising ibers Untergericht Mittawold in der Grofschaft Werdnföls. De Londesherrschaft isch vo 1294 bis zur Aufleasung 1803 ganga.

As Marktsiegl mit dain Woppn gebbs schoa seit 1407. Es isch söll von Freisinger Bischof Berthold von Wehingen, der Londeshear gweisn isch, valiechn woarn.

Iba 320 Joor Geingbau z`Mittawoid Werkeln

Ougfang hot olls 1685. Söll hot da Mathias Kloz (1653-1743) se sei Lautnmachawarkstatt eikrichtat. A zeitlang davoar ischa zÌtalien gwaist un hod ois Lautnmacha in Padua, bon Pietro Railich garwat. Des öideschte Dokument isch an`Arbeitszeignis vo 1687, dais bestätigt, daß da Mathias Klotz vo Mittawoid oils Gsöi(l) sechs Joor lang in da Lautenmachawarkstatt "alSanto", getreu und ehrenhaft gearbeitet hat". Es kou sai, dassa danoch nou bon Martin Keiser z`Venedig garbat hot, bevoara hoamkemma isch. Woua glearnt hot woas ma it. Auf jenfoill, werda oils Bua, noch da Schualzeit, furtganga sei vo dahoam. Wiara auf Italien kemma isch, kou ma krod speguliern. Es hot auf jenfoill an Christoporus Klotz geim, in Venedig, der ois Elfenbeinschnitzer fir d`Lautnmacha garbat hot. Kosei ischa gfruidat gweisn, mitn Mathias Klotz un hotnan nacha oekemma lassn. De easchtn Lehrling vonn Mathias Klotz warn sei Bua, da Georg (1687-1737) und da Andreas Jais (geb. 1685), der nacha auf Töilz ganga isch, unn der Dait vo sein jingscht Buam gweist isch. Sebastian Klotz (geb. 1696) hot a bo sein Voda glearnt un isch da bescht gweisn vo oillsamb. Er hod an 15. Mai 1724 Mayr Rosina vo Rovereto gheirad. Beziehung mit Italien miaßn söll nou dogwaist sei, siescht hatta se koa Weibats vo do dunt kuit und da Georg Klotz suillt in Bologna a Gschäft kheit hom mitran Nicolo Bruno. Do gebbs anettla Geingzaittl auf daine dais schteaht. Es gebb nou an Michael Schandl (1698-1749) und an Johannes Dänzl (geb. 1692) dai bon Kloz Mathias glearnt hom. Es gebb nou an drittn Buam von Klotz Mathias, an Joan-Carol (geb. 1709), der isch a Geingmacha gwaist, oba ma woas it wou dear glearnt hot. Auf jenfoill hots 1750 breits 15 Geingmacha gaim, dai ihna Woor in ganz Eiropa verkaaft hom. Leopold Mozart hot an 27. Novemba 1764 in Paris annan Kommeron in Soilzburg gschriem: "(...), dass Paris und London mit Mitterwalder Geigen voll sind (...)". Bis 1800 senns breits 90 Geingmacha gweist. Um 1900 isch nacha fascht inann jen Haus Geing gmacht woarn. Oba in Heimarbeit fier zwoa groaße, un a boor kloane Verlaiga. Dais gans in Arbeitsteilung, dais hoaßt de oan hom Korpus gmacht und de oan Haillslan. Es gebb uma 400 oilde Hausnummara, unn genausovüll Geignmacha wearns gwaist sai. Dai Qualität war nadierle hibbsch unterschiedle zu da sölln Zeit. Do hods a boor ganz guade gaim, oba de meahran senn sou miedglaffn, wias hoild ibaroill gwaist isch. Um 1900 hod da Mart krod umde 2000 Leit khaid, davoar warn lange Zeti krod um de 1400. Seit ieba 150 Joor gebbs Geingbauschual z`Mittawoid. Dai hod dai Gaudi mit de Verlaiga unterstützt. Do hom vüll Middawoida Buam s`Geingmachn glearnt unn nacha fier d`Verlaiga garbat. An Winta mehra wia an Summa. Oba da Winta isch lang z`Mittawoid. An Summa hod ma khait ab Johanni, an Juli isch maras Wiehsmahd ganga, unn huiltzn hot maranou miaßn.

Bsundaheitn im Mittawolda Dialekt Werkeln

Da Dialekt z'Mittawold isch von Basisdialekt her hauptsächle siidboarisch mit a boor weanign alemannischn Elementn. De alemannischen Formen wia z. B. "gseejt" fir "gsogg" und "ghejt" fir "ghob" sen awar heint fascht ausgstourm. Weiters nehman de "r" und aa de "l" Vokalisierungen ollweil mehrer zua sou daß bei an ettla Leit da Dialekt nimma siidboarisch sundan mehra sidmittlboarisch odar aa weschtmittlboarisch isch.

  • "-il-": "-il-" werd im Basisdialekt meischt mit am ü-holting "l" gsprochn und werd in da Litaradur mankmol "üλ" gschrim olsou z. B. "füλ", spüλn", Im Artikl werds da Oanfochheit holba "ül" odar "üll" gschrim. Heit werd des "l" grod bei jingare Leit oft wegglossn odar aa vokalisiert "füλ" werd na "füü" oda "füi" ausgsprochn.
  • "-el-": "-el-" werd im Basisdialekt meischt mit am ö-holting "l"-Laut gsprochn olso "öλ". Des "λ" werd mankmol aa "Diaßna -l" oda leechroanischs "l" ghoasn. Im Artikl werds "öl" gschrim. De vokalisierte mittlboairsche Variantn sen "öö", "öi" oda "oi".
  • "-al-","-ol-": "al" und "ol" werd vo Leit de Basisdialekt ren mit "λ" oda "l" gsprochn. Im Artikl werds "l", "ll" odar aa "ill" gschrim. Beispülwerta sen z. B. "olt", "ollm", "Schdoll", "boll", "ollsam", "Wold", "hall" und "Olma Spiitz" (hoachdeitsch Alpspitz). Im jingarn Dialekt werds heit oft aa mittlboairisch vokalisiert olso z. B. "oid", oim", "Schdoi" und "Middawoid".
  • "-er": "-er" werd heitzdog aa schoa im Basisdialekt zu "a" vokalisiert. In Vabindung mit "Ortsnouma" kou ma mankmol no de olte unvokaliserte Form hearn z. B. "dr Spiitz" fir hoachdeitsch "die Zugspitze".
  • "-ur-", "-ir-", "-or-", "-ar": De Vabindungen wern im Basisdialekt meischt no mit "r" ausgsprochn z. B. "Kurch", "Wurtschaft", "Partakurch", "mir", "fir", "Fuir", "Joor", "Garmasch".
  • "k", "ck": In de siidboarischen Dialekte und domit aa im Mittawollda Basisdialekt werd "k" und "ck" meischt kehlig gsprochn. "k" kling olso mehra wia a kehligs "kch" z. B. "schtrickchn", "Ackcha(r)", "Kchnia". 's isch olladings asou, dass manke Lerra vasuacht ham 's kehlige "k/kch" de Schiala auszumtreim.

A Hearbeispüll von olltn Mittawollda Dialekt kou ma z. B. do auf youtube ouhearn.

Im Netz Werkeln

  Commons: Mittawoid – Sammlung vo Buidl, Videos und Audiodateien

Beleg Werkeln

  1. Genesis Online-Datenbank des Bayerischen Landesamtes für Statistik Tabelle 12411-001 Fortschreibung des Bevölkerungsstandes: Gemeinden, Stichtage (letzten 6) (Einwohnerzahlen auf Grundlage des Zensus 2011) (Hilfe dazu).
→ Dea Artikl basiad auf ara frein Ibasetzung vom säim Artike in da Wikipedia af deitsch.