Pachacútec Inca Yupanqui, a Pachacuti gnannt, vo da Geburt bis zur Machtiwanahme Cusi Yupanqui, is in da Zwoaten Hölftn vom 15. Jahrhundat Kaisa vom Inka-Reich gwen. Laut am Anthropologn und Historika Rowe Howland John hät sei Heerschaft vo 1438 bis zu seim Tod 1471 gdauert.[1] Pachacutec woar no zu anfång vo seina Herrschaft a kloina regional-Herrscha (solchane Herrscha wern a kuraka gnannt), oba ea hat as Inka-Reich grouß expandiert und zou r'am Greßten Reich vo Amerika in de Präkolumbianischn Zeidn gmacht.

Pachacútec Inca Yupanqui.

Laut manche Forscha warat Pachacutec oine vo de easchten historischen Inka-Herrscha gwen.[2] Sei Sieg iwa de Chanka in Yahuar Pampa is da anfång vo ana nein historischn Ära ; sei långe Herrschaft hat dess reichlich bwiesen und an Sieg zou dem Easchten Funken vo da Kaisalichn Berufung vom Inka-Stååt gmacht, den a administrativ und religiös nei organisiert håt und zamma mit de Inka-Herrscha de nou erm kumma han greßa gmacht håt: sei Sohn Tupac Yupanqui und sei Enkel Huayna Capac.[3][4]

Um mehra åls 500 Stämme mit unterschiedlicha Braich, Sproucha und Religiona sei Måcht afzuzwinga, woar a bereit jen Vasouch vo Rebellion hart zou unterdrucka. Oba ea woar net nur a Földherr, ea woar aa r'a Reforma, dea sei riesigs reich mit ana guadn Verwaltungsstruktur besser gmåcht håt.

Ab 1463 (des san d'Daten vom Rowe John) helft erm sei Sohn, dem ea as Militär gibt.[1]

Anderne Forscha han skeptisch wisawi dem wos d'traditionelle Gschichtsschreibung verzöhla tout und moana, Pachacutec warat a mythische Figur, und ma solle jetzat da Archäologie d'Recherche iwaloun.[2]

Gschlichichkoit

Werkeln

D'Forscha san si net einig, was d'Gschichtliche Existenz vom Pachacutec ogeht. Fir d'Inka, woar d'Gschichtsschreibung aa politisch, Symbolisch, und zou da Mythologischen und Religiösen Wejt verbunda. Abstammungslinien, de ma "Panaka" nennt, ham ålle a eigne Gschicht vom Pachacutec seina Heerschaft ghåbt.[5]

Manche ethno-Historika (z.B. dea Rowe John,[6] dea Pärssinen Martti,[6] oda d'Rostworowski María[7]) moina, dass d'Heerschaft vom Pachacutec historisch und net mythisch is, anderne han oba dea Meinung (z.B. dea Zuidema Reiner,[6] oda dea Ossio Juan[8]) dass dea Pachacutec koi Historische, sondern a symbolische Figua is, vo dera ma d'Mythischen Elemente analysieren mou. D'Zwoate Gruppn wüll d'Archäologie affn easchten Plan stella.[6][2]

Aa wenn vüll Historika as ganze Leem vom Pachacutec åls Gschichtlich osenga, is dej Thesn no niad vo koine "konsistentn Archäologischn Datn" gsichat. Anderne han iwazoigt dass niat mehra åls d'halberte Gschicht vom Pachacutec richtich is, oba dass vüll Mythischs Zeich no dazou kumma is.[9]

Gburt und Junge Joahr

Werkeln

Pachacutec is dea Sohn vom Inka-Herrscha Viracocha Inka und vo dem seina Frau d'Mama Runtu, und hat z'eascht Cusi Yupanqui ghoißn. Pachacutec woar zwoar vüll qualifizierta åls sei halb-brouda, Inka Urco, oba was d'Thronfolge ogeht hat si Viracocha fir n'Urco entschiedn. Dea Urco is oba, als ea Mitregent vom Viracocha woar, abbl unpopulära worn.[10]

Da Chanka-Inka Krejg

Werkeln

In dea easchten hölftn vom 15. Jahrhundat ham d'Chanka, a Nachbarvolk vo de Inka, as Inka-Reich ogriffa. Dej Situation woar den Herschan offensichtlich z'vüll, den de ham si, mit eana ian Dienan und dem Hof, glei verzuppft und han zou da Festung Caquia-Xaquixahuana ganga, und de Hauptstod, Cuzco, hams aloi loun. Oba dea Cusi Yupanqui woar no in Cuzco, und hat aloi an Widastånd gecha d'Chanka organisiern mäin. Dej zwoa Földherr Vicaquirao und Apo Mayta håm erm no gholfn, zamma mit a poar anderne wichtiche Leit.[11] De Velka wou nem d'Inka leem håm si, was d'alla meistn ogeht, zruckghåltn, assa d'Aymara de si mit de Chanka scho zam gtoun håm und d'Canas mit de Inka.[12][13]

Aa wenn d'Chanka mehr Leit ghåbt ham, ham de Kuskena d'easchte Schlacht gwonna, und no mal iwa d'Chanka gsiegt an am Ort dea späda Yahuar Pampa ghoißn hat. Nou am kuazn Birgakrejg gecha n'Urco, gibt erm dea Viracocha d'Herrschaft iwa des Inka-Reich, des damals no niad so grouß woar (Cusco und d'Umgebung woar dess). Als Kaisa hat dea Yupanqui den Nama Pachacutec gnomma, des hoißt so vüll wäi "Dea Reformer" oda "Dea Revolutionär".[14]

Dea Grund fir d'Chanka-Offensive is no niad sicha: Vülleicht håm d'Chanka si nur gecha d'abbl greßane Inka måcht verteidiga wolln, oda vülleicht woar des a expansiva Chanka Ogriff.[15] Zeah Joahr nou am Chanka Ogriff is Viracocha Inka gstorm.

Herrschoft

Werkeln

Ma wois niad gwiss wann d'Herrschoft vom Pachacutec stattgfunda håt. Fir n'Rowe John woar Pachacutec Herrscha vom Inka-Reich vo 1438 bis 1471, oba anderne Historika und Archeologn moina dass des vüll fräia, in da Easchtn Hölftn vom 15. Jahrhundat gwen is. Fir n'Del Busto Antonio Duthurburu José håt d'Herrschaft vom Pachacutec vo 1425 bis 1478 gdauat, und da Mariano Babtista Gumucio tout moina, dass Pachacutec 1478 gstorm is und Eascht a mol Amaru Tupac d'måcht kräigt håt, und dann Eascht am Pachacutec sei anderna Sohn, Tupac Yupanqui.

Fir dei Historika, de wou moina, dass as Inka-Reich koi Monarchie, sondan a Diarchie (also wou's zwoa Herscha gem tut) woar, hom zwoa bzw. vier Herscha im Inka-Reich as song ghobt. Laut dene Historika gabads zwoa Hölftn vo da Hauptstod Cuzco in dene ma Vier Herscha finda kannt, und oine vo dene Herscha warat dann da Kaisa vom Inka-Reich. Pachacutec warat ålso Herrscha vom Oban Cuzco (Hanan Cuzco) und Mayta Capac, den ma sunst a poar generationa vor am Pachacutec vermuta tout, warat da Herrscha vom Untan Cuzco (Hurin Cuzco).

Easchte Joahr

Werkeln

Nach n'Sieg iwa de Chanka, tout dea Pachacutec d'Eroberung vom Chanka-Territorium organisiern. Dazou wern erm no religiöse Reforma zugschriem, denn des woar dea Pachacutec, dea de Sun zou da Hauptgottheit vom Inka-Reich gmacht hat.

Dånk dem Chanka-Reichtum ko dea Pachacutec as Wiatschoftssystem vo de Zentralanden - dess af d'Gechaseitliche Bziehunga vo de Individuen basiert woar (in da Wissnschoft hoißt dess Reziprozität) - fir sei reich und fir si ausnutza, in dem ea Feian organisiert ghåbt hat und dej lokal-Herrscha fir d'liberalitätn vom Pachacutec si åls unterworfa erklärt håm, und erm eanane oabada gem håm fir n'Bau vo Reserveloun, un fir anderne sachn wäi Infrastruktur oda Földzüge.

Grouße Földzüge

Werkeln

Földzuch gecha d'Velka vom Titicaca-See

Werkeln

Oine vo seine easchtn groußn Expeditiona woar gecha d'Kolla und Lupaka, sidlich vo Cusco, am Titicaca-See. Niad weit vo r'am Ort namens Ayaviri is dann dej Schlacht gwen, wou Pachacutec an Kolla-Herrscha gfanga gnomma håt. Ned långe zeid späda, åls Pachacutec af am Földzuch im Amazonas-Rengwold gwen is, håm d'Velka vom Titicaca-See ihre Unabhängigkeit gsoucht und håm gecha d'Herrschaft vom Pachacutec Widastånd gleistet.

Földzuch vom Capac Yupanqui

Werkeln

Danou is da Brouda vom Pachacutec, Capac Yupanqui, neadlich vom Inka-Territorium gsendt worn. Capac Yupanqui is mit seine Krejga affe bis zou Cajamarca ganga. Da Cajamarca Herrscha woar oba a Freind vom Chimu-Herscher, dea iwa des grouße Chimú-Reich regiert håt, und jetzat an Krejg mit am Inka-reich ogfanga håt.

Pachacutec håt am Capac Yupanqui an Befehl gem, ab am Punkt niad weida virre im Nordn zou genga, oba gnau dess håt da Földherr gmåcht, und ea is virre bis nou Cajamarca ganga, wou as Guzmango-Reich gwen is. Grund fir dess woar d'Flucht vom Chanka teil vo da Armee, vom kloina Krejgsfihra Anco Huallu gleitet, dea assm Inka-Reich genga wollt, um si a neis Leem afbaua zu kinna. Dazou han no d'ambitionen vom Capac Yupanqui kumma, und dess ålls håt dazou gfihrt dass Pachacutec d'Hinrichtung vo seine zwoa Földherre Capac Yupanqui und Huayna Yupanqui af eanan weg zruck nou Cusco ogoadned håt. Wäi de Földherre in Limatambo, niad weit vo Cuzco, woarn, håms vo da neijichkeit ghert, und dortn wurdn's dann aa exekutiert.[16]

Földzuch vom Tupac Yupanqui

Werkeln

Tupac Yupanqui håt, åls Pachacutec erm d'måcht iwa's Militär gem håt, mehrane Földzüge vo Cajamarca ass gleitet, zum Beispüll gecha n'Chimù-Herrscha Minchansaman, gecha s'Chachapoya Volk vom Amazonas Rengwold, oda gecha d'Velka vom Gbiet wou heit as Lånd Equator is.

Åls Pachacutec gstorm is, is Tupac Yupanqui da neie Herrscha vom Inka-reich worn, und håt si dazou entschiedn glei af an Földzuch im Amazonas Rengwold zu geia.

Amaru Tupac Inca

Werkeln

Åls Nachfolga wollat Pachacutec eigntli sein Sohn Amaru Tupac Inca, oba dea woar koi guada Krejgsfihrer, und is deratweng vom Tupac Yupanqui dasetzt worn. Ma mou dazou song dass dea Amaru Tupac laut manche Historika in dera Zeid wou a fir d'Thronfolge infrage kumma is aa an da Regierung teilgnomma håt. Wenn dess so gwen is, is es aa meglich dass ea a mål nou am Toud vom Pachacutec aloiherrscha gwen warat.

Földzuch im Amazonas Rengwold

Werkeln

Es is meglich dass Pachacutec an Földzuch gecha d'Velka vom Amazonas Rengwold gmocht hot, oba a anderne meglichkeit warat dass dess da Tupac Yupanqui gwen is, scho nou am Toud vom Pachacutec. D'Rostworowski María, dei wou 1953 a Leemsgschichte iwa n'Pachacutec gschriem hot, tut verzöhla, dass da Kaisa koi Reforma nimma mocha wollt, und dass a si desweng dazou entschlossa hot gecha d'Velka vom Amazonas Rengwold an Földzuch zu organisieren. Oba d'Velka vom Titicaca-See, vo r'am Sohn vom fräian Herscha vom Kolla-Reich gleitet, hom si revoltiert, und an Pachacutec dazou gzwunga zruck zu kehra. Ea hat ålso an Földzuch afgeem mäin um d'Ordnung am Titicaca zruck zum Bringa.

  1. 1,0 1,1 John H. Rowe, „Absolute Chronology in the Andean Area”, American Antiquity, 10, 3, Januar 1945, S. 265–284
  2. 2,0 2,1 2,2 Franck Garcia, Les Incas: Rencontre avec le dernier État pré-hispanique des Andes, 2019, Paris, Édition Ellipses, 145–155
  3. Inca Pachacútec - Historia del Perú, https://historiadelperu.info/incas/inca-pachacutec/
  4. El inca Pachacutec, el constructor de Machu Picchu, https://www.boletomachupicchu.com/sabiduria-inca-pachacutec-constructor-machu-picchu/
  5. Terence D’Altroy, The Incas, Wiley-Blackwell, 2014, 2. Vorlage (1. Vorlage 2002), S. 17–26
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 Terence D’Altroy, The Incas, Wiley-Blackwell, 2. Ausgabe 2014 (1. Ausgabe 2002), S. 91
  7. María Rostworowski, Pachacútec Inca Yupanqui, Lima, 1953
  8. Pedro Escribano, "Juan Ossio Acuña: "La historia de los incas fue traducida al estilo europeo", La República
  9. Gary Urton, Mythes incas, S. 90–91, Éditions du Seuil, 2004
  10. Rostworowski, María, Pachacútec Inca Yupanqui, S. 105–107, 2001, Instituto de Estudios Peruanos (IEP)
  11. Rostworowski, María, Pachacútec Inca Yupanqui, S. 108–119, 2001, Instituto de Estudios Peruanos (IEP)
  12. Waldemar Espinoza Soriano, Los Incas, S. 71—72, 3. Auflage, Lima, Amaru Editores
  13. Ulrike Peters, Die Inka, S. 98-99, marixwissen, 3. Auflage, 2022
  14. Rostworowski, María, Pachacútec Inca Yupanqui, S. 108–119, 2001, Instituto de Estudios Peruanos (IEP)
  15. Ulrike Peters, Die Inka, S. 98-99, marixwissen, 3. Auflage, 2022
  16. María Rostworowski, History of the Inca Realm, S. 75–76, 1999, Cambridge Press (Englische Iwasetzung, as Spanische original is assm Joahr 1988)