Der Artikl is im Dialekt Owaöstareichisch gschriem worn.

De Roßbauhna (dt.: Pferdebahn(en)) woan de Vialaifa vo de Daumpfeisnbauhna.

Rekonstruktion vo da Roßbauhn Budweis - Linz
Eaeffnung vo da Roßbauhn Budweis - Linz, 1832

Owa aa de hom scho Vialeifa ghobd. De Idee dazua is jo af da Haund glegn. De Griachn hom scho Schpuarün zan Schiffstranspuat vawendt (Diolkos), bei de oidn Egypta findt mas a in eanane Stoabruch. Und im Middloita hod ma den Obraum mid Gruabnhunt, de wos af Hoizloddn glaffa san, aus de Beagweak aussigschoft. Und spada hod ma daun a Roß viagschpaund und de Englenda hom des Materieu af de Wagonways za de Kaneu zan Valodn brocht. Des mid de Roß hod ma oiweu meara vabessad und so is ma aa af de Ideean za de Rossbauhna und Rosstramways kema.

De Vualaifa Werkeln

In oidegyptische Stoabruch hod ma Schpuarün gfundn, vo de ma aunimmt das zan leichtan Transpuat vo de schwan Bloch deant hom. De Oidn Griachn hom den Isthmus vo Korinth midn Diolkos iwabrückt. Den haums auglegt, das mid de Schiff ned den gaunzn Peloponnes umfoahn hom miassn. Des woa a Schiffsschleppschtreckn und ma nimmt au, das de Schpuarün ned nua duachn Gbrauch heakeman, sundan aa zmindastns stönwoas Leitrün eigschlogn wuan san. Daun warad des de easchte öffentlige Rossbauhn vo da Wöd. Se woa vo umma 600 v. Kr. bis Eppa 50 n. Kr. in Btriab. De Rema hom in de schtein Beagschtrossn Schpuarün eigmoasslt. De woan a Bremshüf via de schwa blodanan Wagn beim Beagofoahn. Denn de Wagn hom nu koa Bremsaulog ghobt und san so beim Beagofoahn bessa in da Schpua blim. Owa de aundan Schpuarün san bschtimmt nua Oribschpuan. Denn mid eanane schtoan Axn hedns beim Kuavnfoahn an Axbruch riskiad.

De Gruabnhunt Werkeln

Im 16. Joahundat hod ma in Eiropa den Eazobau weidaentwückid und den Obraum mid de Hunt ausd Schtoin ausegfiaht. Weu de Hoizradln af de Hoizschtaungan untan Gwicht vo de voin Hunt recht qwitscht und gwinslt hom, hod mas Hund - Hunt gnennt.

A Vabessarung woan de Schpuanoglhunt, de wos af Hoizloddn glaffa san. Daun hod ma Hoizschinan valegt, af de daun de Hunt no leichta grennd san. Spada woan daun de Radln nimma khöit, sundan hom scho oan Schpuakraunz griagt, de wos an Valaff vo de Schinan bessa gfoigt san.

De Gruabmbauhna Werkeln

In Englaund hod ma uma 1790 dene Loren de kloan Shetlandponys viagspaunt, weu de woan nua eppa oan Meta gross, owa trozdem zaach und kräfti. Und so san de Roßgruabnbauhna entschtaundn. Daun hod ma es Eaz oda de Koin a mid de Ressa za de Valodeplatz an de Kaneu gfiaht.

Es hod aa gschpassige Wagn gem, wia den Rauendahler Schiebeweg. Do dea Weg zan Valodn zua Ruhr oweu beago gaunga is, hod ma de blodna Wagn nua mid ana Bremsn owilossn. Ois a Lare san daun a boa Wagn zumghengt wuan und vo an Roß zua Gruam auffi zogn wuan.

De Roßbauhna Werkeln

In Englaund hod ma umma 1603/1604 den easchtn Waggon Way mid eppa 3 km Läng vo Huntington Beaumont zan Eazfiahn baut. Weu des mid de Gruabnbauhna und aa mid de Bauhna za de Valodnschtön so guad funkzioniad hod, is de Idee afkema de Roßbauhna aa wo aundas eizsezn. Und weus 1709 in an englischn Eisnweak Osotzschwiarigkeitn midm Gusseisn kobt hom, hod da Weakbsitza Richard Rynolds de Idee ghobt, dass schmole, dinne und launge Plottn giaßn soitn. De homs daun af de oagnan, scho vaschlissanan Hoizschienen affignogöt. So hods mid de Eisnbauhna ogfaungt. Des woa natiali a guade Soch. Denn de Hoizschienan hom a lengare Lebnsdaua ghobt. Zweng da Gussstoiaflog hod ma schwaarane Waggon fiahn kena und da Reibungswidaschtaund woa aa wesentli gringa.

Schau aa Werkeln

Litaradua Werkeln

  • Smiles, Samuel; Stephenson, George (1857). The life of George Stephenson, Railway Engineer. London. OCLC 162233825.
  • Westwood, John Norton (1988). The Pictorial History of Railways. London: Bison Books. ISBN 0-86124-446-X. OCLC 34774624.
  • bzgl. Landwirtschaftsbahnen und Zugleistungen: Gustav Fischer: Landmaschinenkunde. Ulmer, Stuttgart 1928, Nachdruck durch Verlag Weltbild, Augsburg 2005, ISBN 3-8289-5400-6, S. 162 ff.
  • bzgl. Pferdebetrieb bei der Heeresfeldbahn: Alfred B. Gottwald: Heeresfeldbahnen. Transpress, Stuttgart 1998, ISBN 3-613-70818-3, S. 78
  • bzgl. Pferdebetrieb auf Baubahnen vgl. z. B. Joachim Jakubowski: Die Chronik der Brohltalbahn. Kersting, St. Augustin 1992, ISBN 3-925250-08-5, S. 20, 29

Im Netz Werkeln

  Commons: Roßbauhna – Sammlung vo Buidl, Videos und Audiodateien