Boarische Wikipedia

Calakmul

Der Artikl is im Dialekt Owaöstareichisch gschriem worn.

Calakmul, aa Kalakmul woa da greßte Schtodschtoot in da Maya-Klassik. Dea Schtodschtoot hod se foßt 200 Joa an Zwoakaumpf, vo umma 546 bis 736, mid da zwoatn Groußmocht, da Stod Tik`al im Mayatiaflaund glifat. Aufengli woa Tik`al zentreumexicanisch ausgricht. Und Calakmul , des nuadliga gleng is, hod se in da Tradizion vo da ödan Miradoa-Kuitua gfüd. Und de Gegnsätz haum se afs gaunze Peten ausgwiakt und olle Schtäd haum drunta glittn. Noch 736 is de Mocht vo Calakmul gschwundn und so noch und noch hom se ned nua de Vabündetn, sondan a de untagemna Schtäd söbstschtendi gmocht. Calakmul is za an Schtodschoot gschrumpft und 899 oda 909 woas a do mid da Schtod vuabei. De Gegand is zwoa nu weida bsiedlt gwest, owa des woan nua mea Weila mid an Bruchteu vo de frian Leid.

Prähistorische Stod

Calakmul*

UNESCO Wödeabe
UNESCO-Welterbe-Emblem
Da Haubttempö vo Carakmul
Stootsgebiet: MexikoMexiko Mexiko Campeche
Typ: Kultur Maya-Klassik
Kriterien: I, II, II, IV
Referenz-Nr.: 1061
Region: ª Amerika
Gschicht vo da Eischreiwung
Eischreiwung: 2002  (Sitzung 26)

* Da Nam is af da Wödeabe-Listn afgefiad.
ª De Region is vo da UNESCO klassifizad.

De Aufäng vo da Dynastie

Werkeln

De Dynastie da Heascha vo Calakmul is aus da umma 130 km nuadöstli ligandn Stod Dzibanche in da Rio Bec-Region heakema. De woa a nu weid schpoda im Calakmulimperium a wichtis Zentrum. Se haum se de Kaan (Schlaungkopf) Dynastie ghoassn.

  • A Kini Yukom Ch`een hod duat zan End vom 5 Joahundat, af onagn Schtufn seine Kriagszüg eimoassln lossn.

  De Naumansglyphn vo da Schtod Calakmul, da Schlaungankopf.

Calakmul bedeit, de Schtod mid de zwoa gegniwaligandn Pyramidn. Söwa haums owa eana Zentrum Ox Te `Tuun (Da Oat mid de drei Schtona) gnennd. Und De Stod söwa liegd af oan 35 m hochn Koikschtoaplato und ned weid weg vo an großn Sumpfgbiat. Des woa im Karstgbiat a grossa Vuateu fia de Wossavasuagung. De Stod in ira Bliahzeit hod af eppa 70 km² Ausbroatung, iwa 70.000 Eihwohna? ghobt. Und se wiad mid ire eignan eppa 20 Schtäd (Nachtun, Uxul...), ohn de tributpflichtign oda vabündtn Städt eppa 1.750.000 Eihwohna ghobd hom.

 
Da Haubdtömpe vo Dzibanche

So an großn Schtodschtoot hods vuahea und a nocha nia mea im Mayalaund gem.

Da Aufschtieg vo da Stod

Werkeln
 
Da Plan vo de archäologischn Schtättn vo Calakmul

Dea is gach gaunga. Vamuatli woa de Metropoi Tik`al scho gschwecht und hod ned vü dagegn mocha kena. Da Haundl mid Zentreumexico hod nohlossn und de Untaschtitzung vo Teotihuacan is ausblim.

 
Fresco aus Calakmul.

Aufengli san Odlige aus Calakmul nua ois Auwesande bei de Intronisazionsfestl in de Nochboaschtäd afgfoin. Se san daun oiweu efta ois Schiedsrichta bei Schtreitareian zwischn de Schtäd aufgruaffa gwest. So hod de Stod Calakmul sei bolidischs Netz fei gschpunna und hod af oamoi befreindte Städt ghobt.

546 woans scho so Machti, das da Kini vo Calacmul Tuun K`ab Hix, den Kini Aj Wosal vo Naranjo eigsezt hod. Des woa a Nochboastod vo Caracol und de is domos nu untam Eifluss vo Tikal gschtaundn.

  • Es san daun vamuatli nu a boa kloane Städt gfoigt und 561 is a nu in Los Alacranes a neicha Heascha eigsezt wuan. Und so is gach weidagaunga.
  • 562 unta eanan Kini Beowochta vom Hümmi homs a Schlocht gegn Tikal gwunna.
  • Noch und noch san de moastn Vabündetn vo Tikal ausgschoit wuan. Sogoa, de iwa 200 km weid weg ligande Groußstod Palenque hod ma 599 iwafoin und schtoak zaschteat.
  • 611 hod ma nu amoi Palenque iwafoin, wobei dera Owaschicht foßt genzli umbrocht wuan is. Damid hod ma praktisch de duatige Dynastie ausglescht, zumindastn in da Votalinie.
  • Calakmul hod de alloanige Heaschoft im Tiaflaund augschtrebt.
 
De Koatn vom guatemaltekischn Peten gibt a wengl a Iwasicht iwa de meran Städt.

In Naranjo, im Siidostn is da Kini Aj Wosal vaschtuam. Da neiche Heascha woit se aus da Umoamung vo Calakmul lösn.

  • Do hod Calakmul sein neichn Jogdhund Caracol af Naranjo loslossn. Deran Kini hod jo domois de Front gwexlt. Und sei Suhn und Nochfuiga K`aan II woa seid 584 mid ana Prinzessin vo Calakmul vaheirat und zwegn dem eana inniga Vabündta.
  • 626 hod a zweng dem oanige Oatschoftn vo Naranjo augriffa und eppa 5 Joah schpoda woa daun de große Schtrofexpedizion unta da Fiahrung vo Calacmul. Naranjos Kini homs noch Calakmul vaschleppt. Effentli nu a wengl gfoitad und daun gopfad.
 
Calakmul, da zwara Komplex

Anige Joah wos daun in Naranjo finsta. Owa 680 hod Naranjo se aun Caracol grecht. Se hom eanan Heascha vatriebm. Weu des owa in Calakmul afzoacht woan is, kau des fia de vo Naranjo ned guad ausgaunga sei. Den za söwn Zeit hod de Bauarei in Naranjo gaunz afghead.

Zweng da Eaowarung oda Beschtrofung vo Städt, hod ma scho nu Kriag gfiad. Owa nochn Sieg gegn Tik`al 562 hod fia de Moastn scho des Audrohn vo an Kriagszug gnügd um unta de Owaheaschoft vo Calakmul zschlipfm.

De Kriag mid Tik`al

Werkeln
 
Da Yuknoom Nahm 'K'awiil af da Stele 51

.

Eignoatigaweis hod ma Tikal 662 bsiegt und an vo Calakmul eigseztn Heascha (Viechaschedl?) eigsezt. Owa iagandwie hod se de Stod sei Unobhengigkeit dahoidn kena. De Owaschicht in dera Stod woa gschpoitn. Mera Famülin hom se mid de neichn Herrn ogfundn. De Meran hom owa da oidn Dynastie de Treu ghoidn. 684 hom se de Leid, de fia Calakmul woan, in Dos Pilas nidaglossn. Obs vatriem wuan san und fliehn hom miassn, woas ma heid neamma. De Auswaundara hom de söwe Naumansglyphn vawendt und a mid da Hüf vo Calakmul, Tikal za eaowan vasuacht.

  • In dera Zeit is in Tikal da U Jul Chaak an de Mocht kema. Dea hod sofuat de voi Unobhengigkeit augschtrebt, wos wida za ana Nidalog vo Tikal gfiat hod.
  • Sei Nochfuiga hod 677 sogoa de Stod Dos Pilas eaowat. Calakmul hod daun de Stod befrein miassn und hod nuamoi Tikal 679 in ana Schlocht bsiagt.

Calakmul woa untam Kini Yuknoom Took K`awill (Da Große) am Gipfö seina Mocht.

  • Owa Tik`al woa oafoch ned zan dabiagn. In dera Stod is a neicha Kini, da Jassaw Chan K`awill an de Mocht kema und dea hod se gschwoan das a Calacmul schlogn und Tikal wida za oidn Mocht fian wead.
  • Scho im Mai 682 haum de Kriaga vo Tikal de vo Calakmul in ana großn Schlocht noh eanana Haubdstod bsiagt. Af an Tiaschtuaz vo Tikal is driwa zlesn:
  • "Des Nidabringa vom Feiaschtoa und Schüd vom Yich`aak K`an"
  • Des woa untam Suhn vom Yuknoom Took K`awiil, em Yich `aak K`ak,em neichn Heascha vo Calakmul. Tikal hod soga de Stod Calakmul eaowat und a boa Jahrl bsezt kobd.
  • De Städt Dos Pilas und El Peru, Piedras Negas, Naranjo haum nu za Calakmul ghoidn.
  • 691 hod Calakmul scho Tribut an Tikal leist miassn.
  • 695 hod ma wida Kriag gfiad und wida hod Calakmul schwaa gegn Tik`al valuan. Af de Nidalog aufi san de meran Stodn vo Calakmul ogfoin.
  • 702 woa nua mea de Städt Dos Pilas und El Peru Vasalln vo Calacmul. A Naranjo und La Corona san nu ois Vabündete iwablim.
  • In de Joah umma 733/736 hod Calacmul den leztn Kriag gegn Tik`al valuan. Af an Oitoa in Tikal hod ma afzoachnt, wia da Kini Yuknoom Took' K'awiil vo Calakmul gfesslt dem Kini vo Tikal vuagfiad wuan is.
  • 741 hod ma zwoa nu via Stelen in Calakmul afgschtöd.
  • 743 san vo Tik`al de Städt El Peru und Naranjo eaowat wuan.
  • 751 und 771 san nu Stelen afgschtöd wuan.
  • 789 is Calacmul nu af ana Stele in Tonina vameakt gwest.
  • 790, 800 und 810 san nu Kloanigkeitn earicht wuan, owa eigane Städt, wia Oxpemul, Nadzcaan, La Muñeca...haum scho eigane Stelen afgschtöd. Se haum se oiso unobhengig empfundn.
  • De lezte Afzoachnung is vo 899 oda 909. Ob do hod de Bedeitung vo da Stod afghead. Oafochare Keramikfund hods zwoa weidagem, owa koane Odlign oda a Vawoitung.
  • In da schpodan nuadligandn Puuc-Kuitua gibts koa Eawehnung vo ana Stod midm Naum Calakmul.

De Kinilistn vo Calakmul (Kaan)

Werkeln
  • Yuknoom Ch`een ich..........?
  • Tuun K`ab `Hix.................520-546
  • Hümmis Zeuge??..............561-572
  • Yax Yopaat...................572-579
  • Bladl-Schlaung??........579-611
 
Büdl vo an Fresco, Calakmul
  • Yuknoom Ti` Chan........umma 619
  • Tajoom Uk`ab K`ahk`.....622-630
  • Yuknoom Schedl?.........630-636
  • Yuknoom Ch`een II.......636-686
  • Yich`aak K`ahk`.........686-695?
  • Teude Eadn??............umma 695
  • Yuknoom Nahm K`awiil?...702-731?
  • Wamaw K`awiil...........umma 736
  • Heascha Y???............umma 741
  • Große Schlaung?.........umma 751
  • B´olon K`awiil..........771-789?
  • Chan Pet................umma 849
  • Aj Took`................bis 899/909?

Epilog

Werkeln
  • De zwoa großn Stodstootn Tik`al und Calakmul haum zwoa machtige Armeen afschtön, Stodstootn eaowan und große, launge Kriag gwina kena. Owa an da Sicharung vo eanane Eafoig hods ghappad.
  • Es hod da lojale Vawoitungsapparat gföd, dea de Eaowarungan, a weida weg vom eignan Keanlaund sichan hed kena.
  • So hod ma eftas Leid aus da vuarign Heaschafamüli ois neiche Heascha eigsezt. Ma hod daun nua Tribut valaungt und eana Stod za ana eventuön Heafoig vapflicht.
  • De Bündniss haum se moast a nua af da Fuacht vom Kloanan gründt.
  • Und so hod noch nua ana großn Nidalog vo da Hegemonialmocht, ia Bündnissgspinst oafoch zareissn kena.
  • So is a bei Calakmul gscheng. A sichara Bweis dafia woa, das noch ira easchtn Nidalog, de naumandlign Eawehnung vo da Stod af Stelen in de aundan Städt, sötana vuakemma is.
  • Es woa jo neamma nodwendi, den ma hod jo de Stodstoot Calakmul neamma fiachtn miassn.

Schau aa

Werkeln

Litaradua

Werkeln
  • Nicoiai Grube u. A., Maya - Gottkönige im Regenwald. Tandem Verlag - H.F. Ulmann-Potsdam 2006/7 ISBN 978-3- 8331-4447-9
  • Hanns.J.Prem, Geschichte Altamerikas. R. Oldenburg Verlag, Minga 2008. ISBN 978-3-486-53032-2
  • Rudolf Pförtner/Nigel Davids, Alte Kulturen der neuen Welt. Econ Verlag, Wean 1980.
  • Berthold Riese, Die Maya. C.H.Beck-Wissen, Minga, 6.Auflage 2006. ISBN 978-3-406-46264-1

Im Netz

Werkeln
  Commons: Calakmul – Sammlung vo Buidl, Videos und Audiodateien

Dzibanche:

Video

Werkeln
Voh „https://bar.wikipedia.org/w/index.php?title=Calakmul&oldid=844104“