Der Artikl is im Dialekt Owaöstareichisch gschriem worn.

Im fuagandn Beitrog bemeakt ma wias Klima und Kuituan [dt. Klima und Kulturen] zaumhengan. Grod an da peruanischn Pazifik-Küstn – (Gstod) hom Klimaschwaunkungan tödliche Auswiakungan ghobd. Iazt vaschted ma owa imma bessa, warum oanige Gsöschoftn so plötzli vaschwundn san.

Des West-Andnklima in da archaischn Periodn
Da El Nino bringts woame Wossa an de Westküstn und des bedeit vü Regn und Iwaschwemmungan
Grafik de zogd wiaso`s bei da la Nina an da Westküstn so truka is
La Nina hoasst a koids Wossa im Pazifik und trukane Andntöla

Des West-Andnklima in da archaischn Periodn Werkeln

Vua 7000 Joa hods natiali scho oaganisiade Gsöschoftn gem. Zan Beischpü in Ecuador de Las Vegas Kuitua, uma 8000 bis 4600 v. Kr.. De Leid woan domois nu Jaga und Saummla und hom an Waundafödbau betribm. De Leid hom se nu koane feste Bautn aufgstöd. Im feichtn Tropnwoid, im Ostn vo de Andn, sowia in Ecuador hom se de Logaplatz vo de Jaga und Saummla schlecht dahoidn. Owa das es oaganisiate Gsöschoftn gem hod, zoagn intaressante Fund im Westn vo de Andn.

In da Cueva del Guitarro, af 2500 m Hächn, hod ma 12.000 Joa oide Gwebrestln gfundn. In Chile hod ma a 12.000 Joa oide Eisnmine enddeckt. Zan Obau hod ma stoanane Faustthaumma vawend. Midm Eisneaz hod ma koa Eisn gmochd. De rodn Foarbpigment haums vamuatli zan Feabn vo Schtoff oda a ois Keapaschmuck vawend.

Archeologische Rua Werkeln

In da Zeit vo umma 8.000 bis eppa 4.800 v. Kr. hod am Westobhaung vo de Andn a lebnsfeindlige Dürre gheascht, ma hoassts aa de archeologische Schtü. Da Grund is ned bekaunt, es woan owa ned de El Ninos schuid.

Vamuatle hom se de Jetschtröm valogat und zweng de aa de jahrlige Regnmeng. De Menschn hom se in de no feichtan Töla ins Hochgebiag zruckzogn. Wo ma no Iwarestln in Hochmoorn vo Eana gfundn hod. Soichane Auswiakungan kau ma a nu in da Nazca Kuitua auschaugn. Do bemeakt ma wia in de Joazehnt de Siedlungan oiweu hecha de Beagtöla aufigrochan san.

Klimatische Vaendarungan am Andnwesthaung woan oiweu dramatisch fia de duat lebandn Leid und a moast da Auloss fia de Menschnopfa.

El Nino Werkeln

Des is a Wedaanomali, de heid zweng da Klimaeaweamung scho in Aständ vo 2 bis 7 Joa afdrit und fia wödweide Unweda da Grund is. Do wean de Wossamassn im Pazifik bis an de sidamerikanische Kistn vü zwoam, dahea regnds oadandli Wossa owa, das Iwaschwemmungan und Muanogeng hom.

La Nina Werkeln

Bei da La Nina draad se ois um, in Australien und af de Südostasiatischn Insln dasaufans, owa in Peru is so dia das duat schtaubtd.

Auswiakungan auf de Westküstn Werkeln

A Beischpü fias westlige Peru. Im Spodpleistozän san grosse Muarn wegn de extrema Regnfoi vo de Beaghäng ogaunga. Eppa 9000-6000 hod se af de Lößobhäng Groslaund ausbroadt und in de Flusstäla hom se Flussoasn ausbüdt.

Owa uma 800 v. Kr. woa de Wüstn, vo da Küstn, scho 40 km weid ins Laund eidrunga. Umma 200 v. Kr. woan vameate Lößobgäng, de wos de Flüssoasn augfüht hom. Ummas Joa 600 schtoake Aridisierung (Trukaheid). Bade moi hom se de Leid in de Andntöla zruckzogn.

Ums Joa 1.000 hod se de Atakamawüstn bis za de Fiass vo de Andn ausbroadt. Eppa 1400 hods schtoake monsunoatige Summaregn gem. Dahea hod se de Wüstn wida bis af 45 km vo da Küstn zruckzogn. Ob 1532 is wida trukana wuan. De Wüstn hod se wida af 80 km vabroadt.

Im Südn vo Peru woan de klimatischn Ohängigkeitn bschtimmt am Schteakstn. Owa Klimaendarungan hom se a auf aundane Gegandn ausgwiakt und so is des Aufbliahn und a des gache Vaschwindn oaniga Kuituan bessa zan Vasteh.

Litaradua Werkeln

Im Netz Werkeln

Video Werkeln