Naitor (Sigmundstor)

Der Artikl is im Dialekt Soizburgarisch gschriem worn.

s Sigmundstor, im Voiksmund ausschliasslich Neitor gnonnt, (Hochdeitsch: Siegmundstor oda Neutor) is a Tunnöi, der im 18. Joarhundat in da Stod Soizburg in Östareich darichtt worn is. Er vabindt d' Oidstod mid 'm Stodtei Rianburg und hod a Läng vo 131 Meta. s Neitor is da vamutlich öidaste Strossntunöi vo Östareich und is friara gleichzeidig oans vo d' Stodore vo da historischn Oidstod gwesn.

WestPortai vom Neitor
(Rianburga Seitn)

Gschicht

Vurgschicht

D' Oidstodseitige Seitn vom Neitor

1675 is da Hofbaukommisär Spinngrueber Michael on an Hofkriagsrot Guidoboid Fraunz Fraiherr vo Hegi herotredn und hod nochegfrogt, ob s ned meglich waarad, zur bessan fortifikatorischn Sicharung vom Kernberaich vo da Stod Soizburg und da Festung Honsoizburg 'n Hofstoistoabruch so auszbaun, dass da Mönksberg in zwoa Höiftn gschnittn wead, de donn nur middls oana obwerfborn Hoizbruggn midanonda vabundn blaim soitadn. Noch 'm meglichn Foi vo d' Festungsolong im Raum vo da Monika- und da Augustinapfortn waarad da gsomte Mönksberg onsunstn bis zua d' Vurwerk vo da Festung in d' Händ vom Faind glongt und d' Oidstod zur Gänze vo om aus in Beschuss grodn. 1676 is da Hegi mid 'm gleichn Olieng on an Fürsterzbischof Max Gandolf vo Kuenburg herotredn und hod ersuacht z' brüfm ob da Mönksberg ned on seina schmoistn Stöi durchschnittn wern kannt. Er hod easchtmois in seine Ausfüarungen 'n hon Nuzn fia a Stoddawaitarung dawäänt. D' Toiniadarung vo da Rianburg ois oidstodnoha Siadlungsraum kunnt durch 'n Durchstich laicht nuzbor gmocht wern und da neie Stodtei zuadem vagleichswais oafoch militärisch gsichat wern.

Vo 1676 bis 1687 (da Tod vom Max Gandolf) is da Stoabruch baim Hofstoi betriem und in 35 m Broadn da Berg obgrom worn. Danoch san d' waidan Orwaitn weng Unwirtschoftlichkait wieda aufgem worn. Nu heid san de Orwaitn z' dakênna, da begonnane Durchstich büidt neeman Festspüihaus und üwamheitingNeitor a in 'n Berg gschlogane Aussichtsterassn.

Baugschicht

1759 hod da domolige Baukommisär Elias Edla vo Gaya erneit 'n Gedonkn vom Mönksbergdurchstich on an jezing Fiaschterzbischof Sigismund Grof Schrottnboch herotrong. Da Plaan is ofongs wieda fia durchfiabor betrochtt worn, hod se owa aus Kostngründn entschiedn fia a ois Prowisorium darichtetn Stoin, der spaada d' Baasis fia d' zwaatailung vom Mönksberg biatn hätt soin (a Plaan vo dem d' Vaontwortlichn owa donn nimma mear obgrüggt san).

Am 14. Mai 1764 hod ma donn vo baide Seitn her mid 'm Stoinbau begonna. Am 2. Septêmba 1765 is donn d' Scheidewond druchbrochn worn. D' Baulaitung hod da Inscheniör-Major Elias vo Gaya üwa ghobt. D' Baukostn vom Stoinbauwerk söiwa hom 5.565 Guidn und 50 Kraiza betrong und san domid um etwoa oa Drittl billiga gwesn, ois vur 'm Baubeginn ognumma. D' Gsomtkostn hom 19.820 Guidn betrong, wovo alloa auf d' Portaie 11.538 Guidn entfoin san.

D' Bedeitung heid'z'dog

Haid is as schmole Neitor mid zwaa Foarspurn d' wichtigste Vakearsvabindung vo d' westwerts gleengnen Stodteie in d' Oidstod und vur oim zua d' Festspüizeidn reeglmässig üwalostet. Links und rechts vom Haupttunnöi befindn se zwaa kloane Stoin fir Fuasgänga und Raadlfoara, vo denen aus ma üwa 'n Herbert vo Karajaan-Bloz zur Marstoi-Pferdlschwêmm und zum Grosn-Festspüihaus bzw. untairdisch zur Oidstodgaraasch im Mönksberg glongt.

Da ursprüngliche Nom vom Neitor „Sigmundstor“ hod se in da Bevökarung nia durchsezn kênna, im Voiksmund wead nu oiwai Neitor gsogt. 1990 is da Begriff „Sigmundstor“ wiedabeleebt worn, wail da ogrênznde Bloz, der noch 'm Sigismundus Christoph von Schrattenbach benonnt gwesn is, noch 'm Tod vom Herbert vo Karajaan auf dem seim Nom umtauft worn is, seither haast s Tor offiziell wieda Sigmundstor.

s Neitor ois Kunstwerk

D' baidaseiting Fassaadn san architektonisch durch 'n Hogenaua Woifgong (Hagenauer Wolfgang) gstoitt worn, d' Büidhauaraiorwaitn stomman vom Hogenaua Johonn Boptist (Hagenauer Johann Baptist).

s OstPortai

Om Aigong vom Neitor is oidstodseitig üwam Relief-Brustbüidl vom Landesfiaschtn a Inschrift obrocht, de aa heid on an Bauherrn Sigismund Grof Schrottnboch darinnat: „Te saxa loquuntur“, des haast sovüi wia: „Vo Dir redn d' Stana“. VurmheitingostPortai is ursprünglich a waidara Torbong in Valängarung vo d'heitingFreskn vo da Pferdlschwêmm obrocht. Da Bloz rund um d' Pferdlschêmm hod dodurch a strêng simetrischs und harmonischs Büidl. s dahinta liengde Prunktor valiart heid durch d' Entfernung vom Vur-Tor 'n ursprünglichn baroggn Uwaroschungseffekt.

s WestPortai

s Portai im Westn (geng an Stodtei Rianburg) zaagt ois Krönung vom TunnöiPortai a Staatue vom Burgundakönig, Märtira und Heiling Sigismund (†524) üwa Kriagstrofäen und 'm Wobbm vom Schrottnboch.

D' durtige Inschrift lautt: „D(eo) O(ptimo) M(aximo) - D(ivino) Sigismundo M(artyri) publico bono, commodo decori. SIgIsMVnDI ArChIepIsCopI SaLzVrgensIs P(rincepis) S(acri) R(omani imperii) comitib(us) de Schrattenbach aeternae memoriae W(olfgangus) Hagenauer archit(ectus)“, des haast üwasezt: „Gott, 'm Greestn und Hechstn - 'm hailing Märtîra Sigismund gstoitane 'm Stoot gfällige fir Sigismund, Erzbischof vo Soizburg und Fürst vom Heiling Remischn Raich (Deitscha Nazion) aus 'm Gschlecht vo Schrottnboch, da Architekt Woifgaung Hogenaua“. D' grosbuachstom ergem dobai ois remische Ziffan addiart (V=U) d' Joareszoi 1767.

D' Plintn vo da Staatue lautt: „Joan(nnae) Hagenauer inv(enit) exc(ussit) et eff(ecit)“ des haast üwasezt: „Johonn (Baptist) Hogenaua hod (d' Staatue) erfundn, (aus 'm Sta herausbrochn und voiendet“.

D' vurgseengne Ruinenbastai

Da Bauplaan hod vurgseeng, in da Rianburg a zuagherigs militärischs Vurwerk in künstlarisch vabrämta Form vo am Ruinenbaark z' vawirklichn. De Ruinen soitn büidlhoft d' domois wieda nei ins Bewusstsei vo da Bevökarung glongte remische Stod Juvavum in iare Ruinen und as hohe Oita vo da Stod Soizburg simbolisiarn. Da Baark söibst is owa aussa zwaa Ruinen-obeliskn durch 'n Tod vom Sigismund 1722 ned mear zur Ausfüarung kema, d' baidn Briada Hogenaua san vom nein, sporsomaren Erzbischof Hîronimus vo Colloredo entlossn worn.

Da Zwinga

Bis etwoa 1860 is as Neitor - vo da Westseitn - vo am militärischn Zwinga fortifikatorisch gschüzt worn, in dem a Wochhaisl und a Mauthaisl integriart gwesn san und der mid am Steggntor - des haast mid Balisaadn - gschlossn wern hod kênna.

Literatua

Adolf Hahnl: Das Neutor, Schriftnraih vom Stodvarain Soizburg, Valog vo da Schriftnraih Kuiturguat vo da Hoamat, Heft 6, Soizburg 1977

Quöin

→ Dea Artikl basiad auf ara frein Ibasetzung vom säim Artike in da Wikipedia af Deitsch.