Boarische Grammatik (Substantive)

Der Artikl do gheart zua Artiklsammlung iba'd Grammatik vo da Boarischn Sproch.
A Ibasicht iba olle Artikl zum Thema findt ma in Boarische Grammatik.

Thema vo dem Artikl han de Substantive, eana Gschlecht und Deklination, de bschtimmtn und unbschtimmtn Artikl und de Vakleanarung.

Untaschiad im grammatischn Gschlecht Werkeln

In da boarischn Sproch gibts Werta, de zwar dessoibe bedeiten wia im Deitschen, awa a anders Gschlecht ham, zum Beispui:

Standarddeitsch Boarisch
der Teller s'Della (des Della)
die Zwiebel da Zwiefe
die Wespe da Weps
die Biene da Imp(n)
das Radio da Radio
die Limonade as Limo(nad), des Limo, as Grachal
die Butter da Budda
die Ratte da Radz

Genitiv Werkeln

Haptartikl: Boarische Grammatik (Genitif)

Ani vo de wichtigstn grammatikalischn Bsondaheitn vom Boarischn is, dass' koan Genitiv gibt. De drei Fälle vom Boarischn san Nominativ (da Bua), Dativ (im/am Buam) und Akkusativ (in/an Bua). Stodn Genitiv nimmt ma de Präposizion vo her oda an Dativ zammat miam Possessivpronoma, wenn ma song wui, dass ebs am Menschn khöat.

Standarddeitsch So sogt ma s af Boarisch
die Geschichte Bayerns d'Gschicht vo Bayern
des Bauern Scheune an Bauan sei Stodl

und assadem aa no da Vokativ Werkeln

Wia im Lateinischen aa gibts im Boarischen an Vokativ, den brauchts, wennst oan oda mera ooredst:

Da Nominativ "Johann kommt." hoaßt im Boarischen "Da Hans kimmt." und fangt mit'm Adiggl voam Nama oo.

Im Vokativ "Johann, komm!" hoaßt dann blos no "Hans, kimm!", da stejt dann koa Adiggl mea voam Nama.

Nominativ, Dàtiv und Akkusativ Werkeln

Boarische Weada muas ma, weis koan Genitiv hamd, aa a weng andas deklinian (de Umschreibungen fian Genitiv sand in da foigadn Taböin kursiv gschriem). Voa oim de Adiggl han rechd undaschiedlich zum Deitschn.

Numerus Da Foi Standarddeitsch So sogd ma s auf Boarisch
Singular Nominativ der Mann da Moa
Singular Genitiv des Mannes àm Ma sei
Singular Dativ dem Mann am Moa
Singular Akkusativ den Mann an Moa
Plural Nominativ die Männer d Moana
Plural Genitiv der Männer de Mana eana
Plural Dativ den Männern de Moana
Plural Akkusativ die Männer d Moana
Numerus Da Foi Standarddeitsch So sogd ma s auf Boarisch
Singular Nominativ die Zwiebel da Zwiewe
Singular Genitiv der Zwiebel vom Zwiewe
Singular Dativ der Zwiebel am Zwiewe
Singular Akkusativ die Zwiebel an Zwiewe
Plural Nominativ die Zwiebeln d Zwiewen
Plural Genitiv der Zwiebeln vo de Zwiewen
Plural Dativ den Zwiebeln de Zwiewen
Plural Akkusativ die Zwiebeln d Zwiewen
Numerus Da Foi Standarddeitsch So sogd ma s auf Boarisch
Singular Nominativ die Brücke d Brugg
Singular Genitiv der Brücke vo da Brugga
Singular Dativ der Brücke da Brugga
Singular Akkusativ die Brücke d Brugg
Plural Nominativ die Brücken d Bruggan
Plural Genitiv der Brücken vo de Bruggan
Plural Dativ den Brücken de Bruggan
Plural Akkusativ die Brücken d Bruggan

Anmerkung: Des "gg" bei Brugg/Bruck is net stimmhoft und im WMB mehra wia "ck".
Bei da Singular Form "die Brücke" kon ma "de Bruck" oda "de Bruckn" sogn.

Numerus Da Foi Standarddeitsch Boarisch (Östareich) Boarisch (Östareich, sidlichs oitbayern) Boarisch (nerdlichs oitbayern)
Singular Nominativ das Mädchen ăs Mentsch ăs Madl, ăs Dirndl ăs Moidl
Singular Genitiv des Mädchens ăm Mentsch sei ăm Màdl sei, ăm Dirndl sei ăm Moidl sei
Singular Dativ dem Mädchen ăm Mentsch ăm Madl, ăm Dirndl ăm Moidl
Singular Akkusativ das Mädchen ăs Mentsch ăs Madl, ăs Dirndl ăs Moidl
Plural Nominativ die Mädchen d Mentschă d Madln, d Dirndln d Moilă
Plural Genitiv der Mädchen Mentschă eănă dĕ Màdln eănă, dĕ Dirndln eănă dĕ Moilă eănă
Plural Dativ den Mädchen Mentschă dĕ Madln, dĕ Dirndln dĕ Moilă
Plural Akkusativ die Mädchen d Mentschă d Madln, d Dirndln d Moilă

De Artikl Werkeln

Da bestimmte Artikl Werkeln

Gschlecht, Onzol Foll betont unbetont nouch Präpositiona
Maskulinum, Singular Nominativ deă --
Maskulinum, Singular Dativ dem/den, NB àà: deăm/deăn ăm/ăn, NB àà: ĕm/ĕn m/n
Maskulinum, Singular Akkusativ den, NB àà: deăn ăn, NB àà: ĕn n
Femininum, Singular Nominativ de, NB: dej d/dĕ --
Femininum, Singular Dativ deăra
Femininum, Singular Akkusativ de, NB: dej d/dĕ d/dĕ
Neutrum, Singular Nominativ dees s/ăs, NB àà: ĕs --
Neutrum, Singular Dativ dem/den, NB àà: deăm/deăn ăm/ăn, NB àà: ĕm/ĕn m/n
Neutrum, Singular Akkusativ dees s/ăs, NB àà: ĕs s
Plural Nominativ de, NB: dej d/dĕ --
Plural Dativ dene, NB àà: deăne
Plural Akkusativ de, NB: dej d/dĕ d/dĕ

Da unbetonte, bestimmte Artikl d wead ban Ren gern on'n Konsonantn von Haptwort, wos folgt, oglicha. Tolwais hans sugor nemmer zon hejern. De druntere Tabölln zoigt olle Forma, dej wou entstej kinna:

d Form wou entstejt vor wölchan Laut Baispül
d, t Vokal, h, l, n, r, s, sch, w d Isar, t Hena, d Lust, d Nocht, d Roum, d Suppm, d Schissl, d Wurscht
d, t > vaschmülzt d, t, z d Dorschn > Dorschn, t Taxi > Taxi, d Zonga > Zonga
b, p f, m, v b Floschn, b Maus, b Vegl
b, p > vaschmülzt b, p b Benk > Benk, p Pfonna > Pfonna
g, k > vaschmülzt g, k, qu, x g Goschn > Goschn, k Kotz > Kotz, k Quölln > Quölln, k Xanthippm > Xanthippm

Da unbestimmte Artikl Werkeln

Gschlecht Foll Kurzform Longform (bsunders nouch Präpositiona)
Maskulinum Nominativ ă ă
Maskulinum Dativ ăm/ăn ărăm/ărăn
Maskulinum Akkusativ ăn ărăn
Femininum Nominativ ă ă
Femininum Dativ ă ără/ănă
Femininum Akkusativ ă ără/ănă
Neutrum Nominativ ă ă
Neutrum Dativ ăm/ăn ărăm/ărăn
Neutrum Akkusativ ă ărăn

Ba de Artikl in Dativ konn es m aa zo ran n ogschliffa wern, egol obs ejtz a unbestimmter, a bestimmter oder a bestimmter ohengter Artikl is. Vor Lippmlautt blaibts ban Ren trotzdean a m, walsase ogleicht. De haintinga Dialekte holtnse owa immer stirker ons Standarddeitsche und unterschain es Dativ-m und es Akkusativ-n aa wej durn.

Vakloanarung Werkeln

De Vakloanarungsform im Boarischn is "l", "al" oda "ei" (NB: Oazoi: -l, -ăl; Mehrzoi: -lă, -ălă). Des ersetzt des standarddeitsche "chen" oda "lein". Ebmfois wead des bei Vakloanarunga entstehade "ä" ois hells "à", "äu" ois "ei" und "ü" ois "i" ausgsprocha. Insgsamt ko ma song, dass im Boarischn de Vakloanarungsform recht oft hergnumma wead, aa wann des Objekt im Hochdeitschn no ois "normalgroß" geitn daad. Beispuisweis sogt ma zu ara normalgroßn Bierflaschn meistns "ă Flàschl Bier".

Standarddeitsch So sogt ma s af Boarisch
Glas > Gläschen (Gläslein) Glos, Glos > Glas(a)l oda Glasei
Flasche > Fläschchen (Fläschlein) Floschn > Flaschl, Flaschăl oda Flaschei
Josef > ? Sepp > Seppăl oda Seppei
Wagen > Wägelchen (Wäglein) Wong > Waagăl oda Waagei
Haus > Häuschen (Häuslein) Haus oda Heisl (Pl.: Heisa) > Heisăl oda Heisei
Bursche > Bürschchen (Bürschlein) Bursch > Birschăl oda Birschei

Obkirzunga Werkeln

Schau aa unta Werkeln