Eppan

Basisdatn
Eppan an dr Weinstråßn (E. an der Weinstraße)Appiano sulla strada del vino


Bezirksgmoanschåft	Ibretsch-Unterlånt
Provinz:	Bozn (Sidtiroul)
Region:	Trentino-Sidtiroul
Stååt:	Italièn
Einwohnr(VZ 2011/ 31.12.2013):	13.997 / 14.619
Språchgruppm laut Volkszehlung 2011:	87,2 % daitsch 12,5 % italiènisch 0,4 % làdinisch
Koordinatn:	Koordinaten: {{{Koordinate}}} {{{Koordinate}}}
Heach ibrn Mér:	235 - 1.864 (Zentrum 415) m
Flächn / Daursiedlungsraum:	59,69 / 26,6 km²
Frakzion:	Frångårt (Frangarto), Gaid, Girlan (Cornaiano), Missian (Missiano), Montiggl (Monticolo), Perdónig (Predonico), St. Micheal (S. Michele), Pauls, Unterrain (Riva di Sotto), St. Pauls (San Paolo).
Nåchprgemeintn:	Andrian (Andriano), Poazn (Bolzano), Kåltern, Nåls, Pfattn, Terlan; in Oansperg (Trentino): Unser Frau in Wålt-St. Felix, Fondo, Malosco, Ronzone, Sarnonico, Cavareno.
Partnerschåft mit:	Anif (Bundesland Soizburg
Sonstige Datn
Poschtloatzåhl:	39057
Vorwåhl:	0471
ISTAT-Nummer:	021004
Stairnummr:	00264460213
Politik
Pirgrmoaschtr:	Wilfried Trettl (Pirgrlistn) (2010)

Eppan ghert mit seine ibr 14 000 Einwóhnr zu die greschtn Gemeintn va Sidtiról. Dr Nåmen Eppan soll van Persónennåmen Appianus kémmen. Vrmuatlich isch an Appianus vór långr Zeit då a wichtige Persón gwésn. Eppan ligg in Ibrétsch, 10 km sidweschtlich va Pózn unt 5 km nérdlich va Kåltrn.

Zu dr Gemeinde zéhln die Órtstoale Micheal (Petónung af e; Gemeindesitz) mit Gånt; Pauls mit Untrroan; Girlan, Frångårt, Montiggl, Perdónig mit Gaid.

Geologie unt Natur

Die Órtstoale steahn toalweis af Porfiĕr (Porphyr, Rhyolit), toalweis af Glétschrmoränen aus dr Eiszeit. Äs Méndlgepirge, dés in weschtlichn Toal va Eppan ausmåcht, isch aus uma 220 Millionen åltn Dolomit unt steaht af an Sóckl va nó éltrn Porfiĕr.

In Wålt pa dr Méndl zuei (Óbrperg) wåxn haupsächlich Puachn unt Férchn. Untrhålb va 600 m Heach sein Oachn, Stoanpuachn (Hopfenbuchen), Éschn (Mannaeschen), auf saurn Porfiĕr aa Késchpam (Edelkastanie).

Afn Mittrperg sein dr groaße (uma 17 Hektar) unt kloane Montigglr Sea. Fischerei isch Freizeitbeschäftigung. Pa dr Gånt isch a groaßes Pergsturzgelénde. Zém pefindet sich a Naturfenomen, die Eisléchr; es håndlt sich um a kloanen Pereich, wó ungwéhnlich tiafe Tempraturn sein. Es isch untr Naturschutz.

Geschichte

Funde aus dr Mittlstoanzeit: Lånznspitzn unt Schneidwerkzuig aus Stoan
Ausn Énde va dr Stoanzeit sein Stoanplåttngrébr unt a Lóchaxt gfuntn gwórtn
Funde aus dr Rémrzeit
Langobardn åp 570 n. Kr.
Åp uma 750: Einwåndrung va die Pajuwarn
13. Jahrhundrt: Die Gråfn va Tiról håbm ibr die Gråfn va Eppan gsiegg
åp 1525 gheart Pfatten nimmr zu Eppan
1883: Klóschtrgrindung va die Zischterzienserinnen in Pauls
1884: Nåch 4 Jåhr Pauzeit isch die Mendlstråß fertig
1885: Freiwillige Fuirwähr Eppan grindet
1898: Ibrétschrpåhn fertiggstéllt; 1971 wiedr auglåssn
1906: Grindung van Jesuheim (fia geischtig ódr kérprlich Pehindrte)
1907: Grindung va dr Kellereigenóssnschåft Micheal
1907: Grindung va dr Kellereigenóssnschåft Pauls Grindung, 1908 wert äs Kellereigepaide aufgstéllt
1921: Micheal wert an oagne Pfårr (Isch nimmr pa dr Pfårre Pauls)
1923: Grindung va der Kellerei Girlan
1930: Erschts Auto-Méndlrénnen
1933: Fuaßpållklub St. Pauls grindet
1942 sein verschiedne Punkr paut gwórtn
1945: Explosión van Pulvrmagazin in Frångårt mit méglichrweis ibr 2 Dutznt Toate
seit 1951: Buslinie Poazn Micheal unt Pauls, 1958 nåch Kåltern weitergfiĕhrt
1952: „Verschönerungs-und Verkehrsverein“ nui grindet; schón åp 1872 håt’s an „Cur- und Verschönerungsverein Eppan“ gébm; er håt a kurze Lébmszeit ghåp
åp 1952: Nuie Wóhnpauzóne auf der Oach
1954: Perdónig unt Gaid kriagn a Strómleitung
1961: Nuie staatliche Mittlschual in Micheal måcht auf
1967 wert äs Gemeindwåppm peschlóssn, dés va die schón lång ausgstórmen Gråfn va Eppan)
Dr Órtstoal Obre Gånt wert in der zwoatn Hälfte van 20. Jahrhundert paut
In die Siebsgr-Jåhr wert die Umfåhrungsstråßn va Micheal paut
1968: Åltnheim Sonnenburg måcht auf
1971: Eppan kriagg die Pezeichnung „an der Weinstraße“

Pevélkrungsentwicklung

Jåhr	Einwóhnr
1846	4171
1885	4720
1921	6316
1936	7061
1951	7245
1971	9071
1991	10905
2001	12657
2010	14235

Wirtschåft

Wichtige Wirtschåftszweige sein: Weinpau unt Weinherstéllung, Épflånpau, Frémtnvrkèhr, Håntwerk.

Dr Weinpau unt die Weinherstéllung håbm Tradizión. Eppan håt groaße Weinflächn, Kellereigenóssnschåftn unt Privatkellerein. Die Sórte Vrnatsch wert in groaße Méngen produziart. Die Épflånlågn sein haupsächlich in dr Tiafébene.

Gepaide

Schlóss Englar óbr Micheal

Wégn sein guatn Klima (ibr 1800 Stunt Sunn in Jåhr) håt Eppan schón vór Jåhrhundrte wóhlhåbnde Lait ånzóchn. Déswégn gip’s a Ménge nóble Ånsitze ódr Schléssr.

Angrpurg
Ånsitz von Wohlgemuth
Lansrhaus
Schlóss Englar
Schlóss Fraidenstoan
Schlóss Gåndegg
Schlóss Hocheppan

Kultur

Vrånståltungen:

Kónzerte
Krippmausstéllung in Pauls
Martinimårkt in Girlan
Purgnritt

Der uma 25 Jåhr ålte Kultursaal in Micheal isch 2008 vrgréßrt gwórtn. Vrånståltungen fintn aa in Lansrhaus unt in die Frakziónen stått.

Sågn unt Legéntn

Äs góldne Kéglspiel in Hocheppan
Die vrschittete Stådt in dr Gånt
Äs Judnfahndl in Pauls
Dr Scheintoate, wås wiedr augwéckt isch

Kirchlichs

Gschichtliche Entwicklung

Pauls isch viele Jahrhundrte durch pis 1787 die Pfårrei fian gånzn Gemeindegepiĕt va Eppan gwésn mit an zentraln Freithóf. In dén Jåhr håt Girlan Selbsténdigkeit als Pfårrei kriĕgg mit an oagnen Freithóf. In Zeitraum va die negschtn 110 Jåhr sein Perdónig, Missian unt Frångårt oagne Kuratien gwórtn, åphängig va Pauls. Micheal håt ersch 1921 nåchzóchn; dr Fraithóf va Micheal steaht schón seit 1910.

Pauls

Órtstoal Pauls

In Pauls isch schón in 12. Jåhrhundrt a Kirch gstånt, wia uns schriftlich ibrliefrt isch. Die haitige isch aus dr spåtn Gótik, nåch viel Jåhrzéhnte Pauzeit 1552 fertiggstéllt gwórtn; lei dr Spitz van 50m hoachn Turn håt nó gfahlt. 1647 håt’r a Zwiefldåch augsétzt kriĕgg. Die groaße Gglógg wégg 4984 kg. In dr Kirch isch a Veschprpilt aus dr Zeit um 1420 zu séchn, dés drei Jåhrhundrt lång, pis zun josefinischn Zeitåltr vrehrt gwórtn isch; zu dr sell Zeit isch Pauls a Wållfåhrtsórt gwésn. 1873 isch a nuir Dåchstuahl af dr Kirch aufikémmen unt Plåttn stått Schintlen.

Die St.-Luzia-Kirch afn Paulsnr Freithóf isch va 1584.

Es St.-Juschtina-Kirchl óbr Pauls isch ausn 17. Jåhrhundrt.

1883 håm Zistrziensrinnen an Grunt fian Klóschtr Mariengårtn kaft. Äs Klóschtr håt aa a Kirch drpei. Dr Órdn isch hait nó zem.

Micheal

Die Kirch van ehemåling Kapuzinrklóstr in Micheal isch seit 1816 Pfårrkirch, seit 1972 sein koane Órdnslait mähr. Sie isch aus 1642 unt håt Énde van 20 Jåhrhundrt in Óschtn an groaßn modernen Zuapau kriagg mit viel Sitzplétz, weitrs a Pirchner Órgl.

Die St.-Michaels-Kirch aus 1538 isch die ehemålige Pfårrkirch; viel zu kloan fia hait. Sie isch an dr Stéll van a 1237 erwéhntr Kirch.

In Dominikanrklóschtr sein aa koane Órdnslait mehr; es isch zu a Musigschual umfunkzioniĕrt gwórtn. Die Kirch wås drzuaghert, 1883-1886 paut unt in Hl. Jósef gweicht, isch nó in Vrwéndung.

Die Terziarschwéschtrn håbm in Micheal 1842 äs St.-Anna-Klóstr grindet; a Kirchl aus 1513 isch drpei.

Afn Gleifpichl weschtlich va Micheal isch seit 1720 äs Gleif-Kirchl (Hl.-Kraiz-Kirch); dr Pichl isch mit siebm Staziónen als Kalvarienperg eingrichtet.

A kloane nuiromanische Wållfåhrtskirch Maria Råscht (1874/1875 paut) isch af hålbm Wég zwischn Micheal unt Girlan.

Girlan

Die Pfårrkirch zun Hl. Martin in Girlan håm sie 1837/1838 paut. Schón drvór isch zem a Kirch zun Hl. Martin gwésn. Martini (11. Nofémr) wert ålm groaß gfeirt.

Hl.-Kraiz-Kapell in Schréckpichl.

As Jesuheim håt a scheane Kirch mit modernr Architektur.

Åndre Frakziónen

Die St.-Josefs-Kirch in Frångårt (1894/1895 paut) håt a Pilt van Tirólr Målr Franz Defregger, dés in Hl. Jósef dårstéllt. Frångart isch hait (2012) an oagne Pfårrei.

1512 håm die Untrroanr a nuie Kirch zun Hl. Nikolaus kriagg. Sie håt an Fliglåltår.

Die haitige St.-Apollonia-Kirch in Missian isch 1843 paut gwórtn. Drvór isch zem die St-Zeno-Kirch gwésn.

Die Kirch zun Hl. Vigilius af Perdónig ståmmp aus 1799; sie isch mitn Pfårrhaus zsåmmpaut. Óbrhålb va Perdónig isch die ålte vrfållne Vigilius-Kirch. Perdónig isch hait (2012) an oagne Pfårrei.

Va 1638 isch die Kirch zu die 14 Noathelfr in Gaid.

Die Kirch in Montiggl geaht af 1470 zrugg unt isch in die Hl. drei Kinig gweicht.

Kapelln

In Eppan gip’s ziemlich a påår Kapelln, zun Peispiel pa die åltn Ånsitze va die Ådling.

St. Sebastian Kirch pa Énglar (1698 gweicht)
Die Purgkapell in Schlóss Hocheppan håt kunschthischtórisch intrnazionale Pedeitung; mit a Dårstéllung va die „törichtn Jungfraun“ aus dr Zeit um 1210 unt mit an Lébnszyklus van Krischtus.
Kapell af Gåndégg unt nó weitre.

Spórt

In Jåhr 2012 isch a Broschüre auserkémmen mitn Titl: Eine sportbegeisterte Gemeinde. Dés trifft tåtsächlich zua. In Rungg isch a groaße Spórtzone, in Micheal isch die Eishalle unt die groaße Raiffeisnhalle; weiters gip’s nó kleanre Spórtplétz. Dreißig Månnschåftn spieln Fuaßpåll, der Gólf Cklub håt ibr 600 Mitgliedr, ibr 350 Lait sein in Schiklubs organisiĕrt, dr Ténnisklub Rungg håt 16 Månnschaftn, die Håntpållr håm 5 Månnschadftn. Nó viele åndre Spórtler van Pergradlen pis zun Fischn sein aktiv.

Pekånnte Lait

Gråf Ulrich va Eppan (1. Hälfte van 12. Jh.), paut Hocheppan
Leonhard von Call (1767–1815), Komponischt unt Gitarrischt
Johann Georg Plazer (1704–1761), Rokoko - Målr
Peter Wöth (1824–1896), Goldsuachr in Kalifornien
Friedrich Tessmann (1884–1958), K.u.K.-Kommissär; nåch ihm isch die Landespibliothek penånnt
Sepp Kerschbaumer, Sidtirólaktivischt
Fritz Ebner, Schualåmtsleitr
Roland Riz, Åpgeórdnetr in Róm unt Rechtsånwålt
Sepp Mayr, Landtågsåpgeórdnetr

Piachr

Eppan - Geschichte und Gegenwart; Herausgebr: Gemeinde Eppan an der Weinstraße
Eppan an der Weinstraße: Bruno Mahlknecht; Athesia 1977

Im Netz

Commons: Eppan – Oibum mit Buidl, Videos und Audiodateien