Jiddische Grammatik

D Morphologie u d Syntax von n Jiddischn hod vill Gmoasamkaitn miḏn Deitschn, mid grundlengadn Elementnan (wej Substantivna, Veam, Loaniwasetzunga oda s Imitian von n Aspektsystem) as n Slawischn, Hebräischn un Aramäischn.

Nomina

Genus

Jiddische Nomina wean af drea Genera aftoalt; maskulin (זכר zokher), feminin (נקבה nekeyve) u wedano (נײטראַל neytral). Ganz ko ma s Genus ned von ej wissn, u wenn s a poa Regln git:

Nomina, d wou spezifsch fia Vejcha oda lemdinga Wesn san, san nou an natialinga Gschlacht maskulin oda feminin
Nomina, d wou af a ned-batonts Schwa asgej, san gwenle feminin
d Bildunga mid de mearan Suffix fia abstrakta Nomina, wej ונג- -ung u הײַט- -hayt san Feminina
Diminutiva san i da Standardsproch wedano, resp. neitrum.
Loanweata wean generell Maskulina, wenn s ned af a Schwa asgej u vo deastweng ejara fia Femina ghaltn wean.

Kasus

Es gibt in Jiddischn drei grammatische Kasus, en Nominativ, en Akkusativ un en Dativ. D Kasusflekzion kummt i da Regl nea duach n Artikl u duach s Adjektiv zen Asdruck. In a poa Situaziona, findt se owa aa a Kasusflekzion ba de Substantiv, eischlejssle de Vawandtschaftsbagriff (טאַטע tate 'Voda', מאַמע mame 'Mouda') u de Weata ייִד yid u האַרץ harts, wou d Feminina u Neitra d Ending ן- (-n) in Dative Singular u d Maskulina d Ending ן- (-n) in n Dativ un in n Akkusativ Singular hom.

Es Jiddisch hod koinn Genitiv niad a. Wenn owa des Vo'dem'wou's'is balebt oda menschle is, ko da Bsitz miḏn Suffix ס- (-s) õzoigt wean, z. B. (dem/zayn) tatens (a) hoyz. Andanfols wiad statts an Genitiv d Preposizion פֿון (fun) gnumma.

A weitane genitiv-oatiga Konstrukzion, da Quantitativ, wiad gnutzd, fia s Bschreim vo Quantitejtn, z. B. אַ פֿול גלאָז הייסע טיי (a ful gloz heyse tey); אַ גרופּע יונגע מענטשן (a grupe yunge mentshn). Dej Konstrukzion ko ned gnutzd wean, wenn a determinirada, resp. bstimmta, Artikl gsetzt wiad: אַ פֿול גלאָז פֿון דער הייסער טיי (a ful gloz fun der heyser tey).

Plural

Es git zwoi regulerne Plural-Suffix. Ba Nomina, dea wou af an ned batountn Vokal asgej, wiad da Plural miḏ n Suffix -s gfurmt. Ba Nomina, dea wou af an Konsonantn asgej, wiad da Plural miḏ n Suffix -n gfurmt.

Dounemm git s a Nomina mid an unreglmaassing Plural, mid -es (bsundas ba slawischn Weatan), mid -er u mid Umlaut, z. B. מאַן man / מענער mener, קינד kind / קינדער kinder, un nea mid Umlaut, z. B. האַנט hant / הענט hent. Manchane Weata endan se in n Plural ned, wej bspw. פֿיש fish 'fish'. Nomina, dea wou s Diminutiv-Suffix -ele oda -l hom, furma n Plural mid -ekh, z. B. מײדל meydl / מײדלעך meydlekh.

De mearan Weata as n Hebräischn nutzn dej aschkenasisch-hebrejschn Pluralendunga, d. h. ים -im, wej i ספֿר seyfer / ספֿרים sforim '(Religions-)Bouch' oda ות- -es, z. B. סוד sod / סודות soydes 'Ghaamnis'). Wej dea Beispill zoing, hom vill Plural von n Hebräischn zousatzle zen Suffix a Oat "komplexn Oblaut". Manchane Weata as n Hebräischn furma en Plural aa nou an Germanischn oda ned ganz richte nou an Hebrejschn, bspw. קול kol / קולער keler 'Stimm' oda טלית Tales / טליתים taleysim, wos af Hebräisch en Plural af ות- houd. Ondane Weata hom aa parallel mearane Pluralfurma.

Artikl

Da hiweisad oda bstimmte Artikl kongruiad min Nomen i Genus, Numerus u Kasus.

Da bstimmte Artikl
	Singular			Plural
	Maskulin	Neitrum	Feminin	Plural
Nominativ	דער der	דאָס dos	די di	די di
Akkusativ	דעם dem	דאָס dos	די di
Dativ	דעם dem	דעם dem	דער der

Da unbstimmte Artikl findt se nea in Singular un is ollawaal אַ (a) u nea voa d Vokalna אַן an.

Adjektiv

Attributive Adjektiff wean flektiad nou an Nomen i Genus, Numerus u Kasus, weand predikative Adjektiff unflektiad bleim. Ma sogt z. B. דער גוטער מאַן der guter man, owa דער מאַן איז גוט der man iz gut. Wenn a Adjektiv absolut, d. h. ned mid an Nomen, gnutzd wiad, nou wiad s a wej s attributiva Adjektiv flektiad, z. B. דער מאַן איז אַ גוטער Der man iz a guter. Adjektiff in Neitrum Singular hom owa in attributiva Posizion, nea ban bstimmtn Artikl a Ending.

Deklinazion vo d Adjektivna
גוט	Singular										Plural
	Maskulin		Neitrum						Feminin
	Maskulin		Unbstimmt		Bstimmt		Absolutiv		Feminin
Nominativ	גוטער guter	ער- -er	גוט gut	-_	גוטע gute	ע- -e	גוטס guts	ס- -s	גוטע gute	ע- -e	גוטע gute	ע- -e
Akkusativ	גוטן gutn	ן- -n	גוט gut	-_	גוטע gute	ע- -e	גוטס guts	ס- -s	גוטע gute	ע- -e
Dativ	גוטן gutn	ן- -n	גוטן gutn	ן- -n	גוטן gutn	ן- -n	גוטן gutn	ן- -n	גוטער guter	ער- -er

Dej Ending -n is -en nou an m, an batountn Vokal oda an Diphthong; is owa -em nou an n u, as a Asnama, ban Adjektiv nay.^[1]

A Gruppn vo pronominaln Adjektifnan samt אײן eyn, קײן keyn, u d Possessivpronomina, wej מײַן mayn u זײַן zayn 'his', wean aweng ondas flektiad. Se wean nou Genus, Numerus u Kasus flektiad wenn s predikativ san, owa ned wenn s attributiv san. Wenn s alloa steng (absolutiv), san s ganz aso wej d normaln Adektiff.

D Adjektiff stenga gwenle vua an Nomen, kinna owa aa als wej a absolutiva Konstrukzion folng, z. B. אַ שיינע פֿרוי a sheyne froy oda אַ פֿרוי אַ שיינע a froy a sheyne.

Pronomen

Personalpronomen
	d rednate oda 1. Person		d õgredte oda 2. Person			d ondane oda 3. Person
	Singular	Plural	Singular/ informal	Singular formal/ Plural	Plural informal	Singular			Plural
	Singular	Plural	Singular/ informal	Standard	Poulisch^[2]	Maskulin	Neitrum	Feminin	Plural
Nominativ	איך ikh	מיר mir	דו du	איר ir	עטס ets	ער er	עס es	זי zi	זיי zey
Akkusativ	מיך mikh	אונדז undz	דיך dikh	איַיך aykh	ענק enk	אים im	עס es	זי zi
Dativ	מיר mir	אונדז undz	דיר dir	איַיך aykh	ענק enk	אים im	אים im	איר ir

D Pronoma vo da drittn Person kumma in Genus mid dea Nomina zamm, af dea wou sa sih bazejng. Aso wiad aa af d unbalebtn Objektt er oda zi gnutzd, wenn s grammatisch a Maskuline oda a Femina san. In n Poulischn Jiddisch wiad, wej in Boarischn, da olt Dual i da õgredtn Person Plural gnutzd.

Numeralia (Zolweata)

Dej Kardinalzoln san zmindast nou an Standardjiddischn d Folngatn.

Zol	Jiddisch	YIVO	Lötzsch
0	נול, זערא	nul, zero	nul, sero
1	איינס	eyns	ejnß
2	צוויי	tsvey	zwej
3	דרײַ	dray	draj
4	פיר	fir	fir
5	פינף	finf	finf
6	זעקס	zeks	sekß
7	זיבן	zibn	sibn
8	אכט	akht	acht
9	נײַן	nayn	najn

Zol	Jiddisch	YIVO	Lötzsch
10	צען	tsen	zen
11	עלף, עלעף	elf, elef	elf, elef
12	צוועלף, צוועלעף	tsvelf, tsvelef	zwelf, zwelef
13	דרײַצן	draytsn	drajzn
14	פֿערצן	fertsn	ferzn
15	פופצן	fuftsen	fufzen
16	זעכצן	zekhtsn	sechzn
17	זיבעצן	zibetsn	sibezn
18	אכצן	akhtsn	achzn
19	נײַנצן	nayntsn	najnzn

Zol	Jiddisch	YIVO	Lötzsch
20	צוואנציק	tsvantsik, tsvontsik	zwanzik, zwonzik
21	איין און צוואנציק	eyn un tsvantsik	ejn un zwanzik
22	צוויי און צוואנציק	tsvey un tsvantsik	zwej un zwanzik
30	דרײַסיק	draysik	drajßik
40	פערציק	fertsik	ferzik
50	פופציק	fuftsik	fufzik
60	זעכציק	zekhtsik	sechzik
70	זיבעציק	zibetsik	sibezik
80	אכציק	akhtsik	achzik
90	ניינציק	nayntsik	najnzik

Zol	Jiddisch	YIVO	Lötzsch
12	טוץ	tuts	tuz
60	שאק	shok	schok
144	גראס	gros	groß
100	הונדערט	hundert	hundert
200	צוויי הונדערט	tsvey hundert	zwej hundert
Tsd.	טויזנט	toyznt	tojsnt
Mio.	מיליאן	milyon	miljon

D Ordinalzoln san nou ersht, tsveyt, dritt uaw. Dea Adjektiff vo de Ordinalzoln san ershtik "primea, easchtara", tsveytik (sekundea, zwoatara), dritik (terzjea, drittara) uaw. Dej ganzn Stundn oda Uazeitn san eynse, tsveye, draye, eleve, tsveleve oda eyns a zeyger, tsvey a zeyger (Lötzsch: zwej a sejger) uaw. un a fertl tsen u dray fertl tsen nemma fertl nokh nayn u fertl far tsen.

Verbn

Verbalflekzion

D Verbn wean konjugiad nou Person u Numerus fia s Präsenz u d zammgsetztn Zeitn u Modi. De ned-finitn Verbalfurma san da Infinitiv, es Partizip Passiv un es Partizip Aktiv (oda Verbaladjektiv).

An Infinitiv furmt ma min Suffix ן- (-n) oda bspw. nou an Nasal aa ען- (-en). Da Imperativ is da Verbalstamm oun dea õgfiagtn Elementt (Affix) in n Singular u min Suffix ט- (-t) in n Plural. I da ejtzaring Zeid (resp. in n Präsenz) nimmd d ejascht Person Singular d Grundfurm von n Verb; dej andan Furma wean nou da fulngadn Tabelln flektiad:

Ejtzare Zeid
Person	Singular	Plural
1.	--	ן- -n
2.	סט- -st	ט- -t
3.	ט- -t	ן- -n

Von n Verb wiad weitas a Adjektiv oda a Adverb gfurmt, es wou synchron duach zoufejng von n Suffix דיק- -dik zen Infinitiv gfurmt wiad (d. h. historisch vamoutle *-end+ig, wej Boarisch stengade). Des Suffix -dik tritt aa generell fia s Furma vo Adjektivna af, wej z. B. achrajesdik "varontwoatle" oda friërdik "frejare".

Partizip Perfekt

As Partizip Passiv wiad af Jiddisch vill gnutzd. Dej Iwazol vo d Verbn furmt es Partizip miḏn Prefix -גע (ge-) u n Sufiix ט- (-t), z. B. געקויפֿט gekoyft. Dea stoakn Verbn furma s Partizip miḏn Prefix -גע (ge-), an Oblaut (von an gwenganen Nullstapfl) un an Suffix ן- -n, z. B. געהאָלפֿן geholfn von n Rumpf -העלפֿ (helf-). Ma ko om Infinitiv ned seng, wos a Verb stork is oda schwoch.

As Prefix -גע follt wegga ba Verbn, ba dea wou d ejascht Silm koa Batonung ned houd. Des gilt ba zwou Klassn vo Verbn: Verbn mid oinn oda mejrann ned-batontn Prefixn, wej -פֿאַר (far-) oda -באַ (ba-) u ba Verbn mid n batontn Suffix יר- (-ir) i Loanweata, z. B. פֿאַרקויפֿט farkoyft and אַבאָנירט abonirt vo פֿאַרקויפֿן farkoyfn un אַבאָנירן abonirn.

D Partizipia kinna nou an Dialekt u nou d Regista vo da Sproch aa variiern; bspw. געווען geven is s normola Partizip Passiv vo זיַין zayn 'be', owa געוועזט gevezt (u געוועזן gevezn) is a Adjektiv.

Konjugazionsbeispill

D fulngad Tabelln zoagt d Flekzion von n jiddischn Verb. D Iwazol vo d Verbn is reglmaasse mid de mearan Bsundahaitn ban Partizip Passiv.

Verbalflekzion
				Reglmaassige Verbn		Aingsinnige Verbn
				קויפֿן		געבן	האָבן	טאָן	וועלן		וויסן	זיַין
				koyfn		gebn	hobn	ton	veln	Futur	visn	zayn
Infinitiv				קויפֿן koyfn	ן- -n	געבן gebn	האָבן hobn	טאָן ton	וועלן veln		וויסן visn	זיַין zayn
Partizip Aktiv				קויפֿנדיק koyfndik	נדיק- ndik	געבנדיק gebndik	האָבדיק hobndik	טוענדיק tuendik	וועלנדיק velndik		וויסנדיק visndik	זיַיענדיק zayendik
Partizip Passiv				געקויפֿט gekoyft	גע- -ט ge -t	געגעבן gegebn	געהאט gehat	געטאָן geton	געוואָלט gevolt		געוווּסט gevust	געווען geven
Presenz	Singular	1. Person		קויף koyf	-_	גיב gib	האָב hob	טו tu	וויל vil	וועל vel	ווייס veys	בין bin
		2. Person		קויפֿסט koyfst	סט- -st	גיסט gist	האָסט host	טוסט tust	ווילסט vilst	וועסט vest	ווייסט veyst	ביסט bist
		3. Person		קויפֿט koyft	ט- -t	גיט git	האָט hot	טוט tut	וויל vil	וועל vel	ווייס veys	איז iz
	Plural	1. Person		קויפֿן koyfn	ן- -n	גיבן gibn	האָבן hobn	טוען tuen	ווילן viln	וועלן veln	ווייסן veysn	זענען zenen
		2. Person	Standard	קויפֿט koyft	ט- -t	גיט git	האָט hot	טוט tut	ווילט vilt	וועט vet	ווייסט veyst	זענט zent
		2. Person	Poulisch^[3]	קויפֿטס koyfts	טס- -ts	גיטס gits	האָטס hots	טוטס tuts	ווילטס vilts	וועטס vets	ווייסטס veysts	זענטס zents
		3. Person		קויפֿן koyfn	ן- -n	גיבן gibn	האָבן hobn	טוען tuen	ווילן viln	וועלן veln	ווייסן veysn	זענען zenen
Imperativ	Singular			קויף koyf	-_	גיב gib	האָב hob	טו tu				זיַי zay
	Plural		Standard	קויפֿט koyft	ט- -t	גיט git	האָט hot	טוט tut				זיַיט zayt
	Plural		Poulisch	קויפֿטס koyfts	טס- -ts	גיטס gits	האָטס hots	טוטס tuts				זײַטס zayts

Dej fulngad Tabelln zoagt d Passiv-Partizipia vo weitanen ned reglmassing Verbn nou d Ablautt:

Passiv-Partizipia mid Ablaut ai (au) / o (an)
Verb		Partizip
Woat	Umschrifd	Woat	Umschrifd
גיין	geyn	געגאַנגען	gegangen
שטיין	shteyn	געשטאַנען	geshtanen
ברעכן	brekhn	געבראָכן	gebrokhn
הייבן	heybn	געהויבן	gehoybn
לויפֿן	loyfn	געלאָפֿן	gelofn
שענקען	shenken	געשאָנקען	geshonken
שערן	shern	געשוירן	geshoyrn
שערן	shern	געשאָרן	geshorn
שמעלצן	shmeltzn	געשמאָלצן	geshmoltzn
שטאַרבן	shtarbn	גשטאָרבן	geshtorbn
ווערן	vern	געוואָרן	gevorn

Passiv-Partizipia mid Ablaut ei / i
Verb		Partizip
Woat	Umschrifd	Woat	Umschrifd
בליַיבן	blaybn	געבליבן	geblibn
קליַיבן	klaybn	געקליבן	geklibn
ריַיסן	raysn	געריסן	gerisn
שפּיַיען	shpayen	געשפּיגן	geshpign
שריַיבן	shraybn	געשריבן	geshribn
שליַיפֿן	shlayfn	געשליפען	geshlifen
שמיַיסן	shmaysn	געשמיסן	geshmisn
טריַיבן	traybn	געטריבן	getribn

Passiv-Partizipia mid Ablaut i (e) / u (o)
Verb		Partizip
Woat	Umschrifd	Woat	Umschrifd
געלינגען	gelingen	געלונגען	gelungen
געווינען	gevinen	געוווּנען	gevunen
געווינען	gevinen	געוואָנען	gevonen
נעמען	nemen	גענומען	genumen
שווימען	shvimen	געשוווּמען	geshvumen
זינגען	zingen	געזונגען	gezungen

Passiv-Partizipia mid Ablaut e (i) / e (a)
Verb		Partizip
Woat	Umschrifd	Woat	Umschrifd
ברענגען	brengen	געבראַכט	gebrakht
ברענגען	brengen	געברענגט	gebrenkt
עסן	esn	געגעסן	gegesn
זיצן	zitsn	געזעסן	gezesn
זיצן	zitsn	געזעצן	gezetsn

Passiv-Partizipia mid Ablaut io / o
Verb		Partizip
Woat	Umschrifd	Woat	Umschrifd
ניסן	nisn	גענאָסן	genosn
שיסן	shisn	געשאָסן	geshosn
שליסן	shlisn	געשלאָסן	geshlosn
ציִען	tsien	געצויגן	getsoygn

Verbn mid enklitischn Adverb

Wej ondane germanische Sproch houd s Jiddisch Verbn mit prefigirtn Adverb, wou a Partikl amol direkt vua n Verb stejd u zammgschrim wiad un amol douhinta u fia sih gschrim wiad. Dej Partikl wiad von n Verb trennt in n Präsenz, owa wiad in n Infinitiv un n Partizip min Verb zammgschrim, z. B. i אויסזאָגן (oyszogn) un אויסגעזאָגט (oysgezogt) is dej Partikl (oda des Adverb) אויס (oys) min Verb zammgschrim; owa in זאָגט אויס (zogt oys), wiad s a aingas Woat.

Dej gleicha grammatischa Struktur wird fia d "Periphrastischn Verbn" gnutzd, wou des ned flektiadte Element, es wou z eftas von n Hebräischn kumt, un d Semantik trogt, zamm mid an Funkzionsverb afkreizt, z. B..i תּשובֿה טאָן tshuve ton 'se bakean, Nourei hom', es Woat תּשובֿה (tshuve) vahalt se wej a "Prefix" vo טאָן (ton), bspw. wej oyston.

D periphrastischn Verbbildunga dealamm an Yiddishn vill Verbn u Verbalkonstrukziona von n Hebräischn zen nemma. Presenz-Aktiv-Partizipia von n Hebräischn wean min Funkzionsverb זײַן (zayn), Presenz-Passiv-Partizipia min Funkzionsverb ווערן (vern) gnutzd, z.B:

מסכּים זײַן (maskem zayn 'zoustimma')
זיך קונה־שם זײַן (zikh koyne-shem zayn 'sih an Nama machn, a Rename krejng')
נעלם ווערן (nelm vern 'vaschwinn')
זיך נתגלגל ווערן (zikh nisgalgl vern 'wida af d Welt kumma, reinkarnian')

Es hebräischa Verb nispoel (nitpael), es wou in moderna Nei-Hebräisch zwengs da Iwaschneiding min hitpael marginalisiadt is, findt se a weng efta in Jiddischn.^[4] Vo deastweng is "baaindruckt sa" נתפּעל ווערן nispoel vern, in n Gengsatz zou "מתפּעל ווערן", wou ma as neihebräischa Sichd dawoatad.

Konstrukziona min Hilfsverb

Es Jiddische houd koa Preteritum oda 1. Vagongahait. Doudafia wiad s Verb האָבן (hobn) oda זײַן (zayn) min Partizip Perfekt von n Haptverb gnutzd. D Iwazol vo Verbn nutzd האָבן hobn; z. B. איך האָב געקויפֿט (ikh hob gekoyft). Ba umma 30 intransitive Verbn vo Bewegung u Zoustand findt sih זײַן (zayn); z. B. איך בין געקומען (ikh bin gekumen). Transitive davo-gnummane Verbn hom gwenle האָבן (hobn), z. B. זײַן zayn wiad mid גײן (geyn) u האָבן (hobn) mid den davo-gnummanen transitivn Verb איבערגײן (ibergeyn) gnutzd.

Es Futur wird in Jiddischn mid וועלן (veln) un Infinitiv gfurmt. Dej Flekzion vo וועלן (veln) findt se i da oomatn Tabelln.

Es Plusquamperfekt wiad gfurmt von n Perfekt duach zoufejng vonn Partizip געהאַט (gehat), bspw. איך האָב געהאַט געזאָגט (ikh hob gehat gezogt); איר זענט געהאַט געגאַנגען (ir zent gehat gegangen). Es Futur II wird als a Futur von n Perfekt gfurmt, bspw. איך וועל האָבן געזאָגט (ikh vel hobn gezogt). Dej Furma wean owa recht weng gnutzd, scho goa ned i da gsprochanen Sproch. Wenn as n Kontext dasichtle is, nimmt ma doudafia s gwenlicha Perfekt oda Futur u sogt evtl. zousetzle nu שוין (shoyn) oda פֿריִער friër (friër).

Es Hilfsverb פֿלעגן (flegn), wiad min Infinitive (oda Partizip i manchanen Dialektn) gnutzd, dass ma a Gwoanat od widakerada Hannling vo da Vagangahait asdrickt, z. B. איך פֿלעג קומען (ikh fleg kumen), d. h. "e bi (awl) kuma".

Dej Furm וואָלט (volt) wiad zamm min Partizip Passiv fia n Kondizional oda "Konjunktiv" gnutzd, z. B. איך וואָלט געגאַנגען (ikh volt gegangen) fia "i warad ganga" oda "i gangad"

Weitane aspektuelle Konstrukziona

Da Aspekt vonra oamoling Akzion wiad duach s Funkzionsverb טאָן (ton) oda געבן (gebn) un a Verbalnomen mid an unbstimmtn Artikl gfurmt, aanle wej boarisch an Lacha tou, nea dass s af Jiddisch ned mid den -a in Aslaut is. Es Verbalnomen ko aa a Adjektiv hom. D Furm mid געבן is mejra batount. Ba Verbn mit prefigirtn Adverb wiad des Element von n Nomen trennt. Dej Konstrukzion is af Jiddisch houch systematisch u ko praktisch mid en ejdnan Verb gnutzd wern. Dea Nomina san toalweis quasi nea in n Kontext vo dera Konstrukzion, z. B. אַ שרײַב געבן a shrayb gebn, d. h. gach wos zamschreim, houd a Nomen שרײַב shrayb es wou gwenle sunst ned viarkimt, un es wou ma mid an 'oamoling Schreim' iwasetzn kannt, vgl. z. B. זי האָט אים געטאָן אַ כאַפּ אָן (zi hot im geton a khap on) oda מיר גיבן אַ שרײַ אויס (mir gibn a shray oys).

Weitas git s an "perfektivn" Aspekt—oda a Imitirung von n slawisch Aspekt—da wou miḏn Verbalprefix gfurmt wiad, z. B. impeafektivs לייענען leyenen 'lesn' ko perfektiv gmacht wean mid איבער iber oda דורך durkh, d. h. איך האָב געלייענט ikh hob geleyent warad ejara 'I bin õm Lesn gweng'; un איך האָב איבערגעלייענט oda איך האָב דורכגעלייענט ikh hob ibergeleyent / ikh hob durkhgeleyent warad ejara 'I hob ferte glesn'. Weitane Beispill san:

ער וועט שרײַבן er vet shraybn 'da wiad (lenga) schreim' ער וועט אָנשרײַבן er vet onshraybn 'da wiad feate schreim'
מיר לערנען זיך פֿראַנצייזיש mir lernen zikh frantseyzish 'mia wean Franzejsisch studian' u מיר ווילן זיך אויסלערנען פֿראַנצייזיש mir viln zikh oyslernen frantseyzish 'mia wean s Franzejsisch feate studian'

Dej Partikl, d wou õn n mearan aso a Funkzion hom, san דורך ,איבער ,אָן ,אָפּ ,אויס (oys, op, on, iber, durkh) u dej Prefix דער־ u צו־ (der-, tsu-); es git owa (obgseng vo den Entsprechunga in Poulischn oda Slawischn generell) koa Regl, wechtane Prefix dou woascheinle san. Aanle wej in n Slawischn ko nemm dej Prefix a es Reflexipronomen זיך (zikh) ba oin Aspekt hinzoutretn. Dej Aspekt-Opposizion is owa zumindest gesamtjiddisch niad i dera Furm grammatisch wej in n Slawischn. Vaschidne Aspekt kinna aa zammkumma, wej bspw. איך פֿלעג געבן אַ שרײַב אָן ikh fleg gebn a shrayb on (E hob awl gschwind wos gschrim); זיי נעמען זיך צעלאַכן zey nemen zikh tselakhn (se hiam õ, lous zen lachn).^[5]

Negazion

D Negazionspartikl is ניט nit oda נישט nisht. In an negiatn Satz krejng dea unbstimtn Weata dej Partikl קײן keyn.

Es Jiddisch dafoadat uaft dopplte Negazion, z. B. קיינער איז דאָרטן נישט געווען (keyner iz dortn nisht geven) oda איך האָב קיינעם נישט געזען (ikh hob keynem nisht gezen). I gredta Red git s aa dreifacha u villfacha Negazion, wej z. B. איך האָב נישט געוווּסט קיין גאָרנישט נישט (ikh hob nisht gevust keyn gornisht nisht).

Konjunkziona

D Konjunkziona wean aftoalt af hypotaktischa (untaoadnata) u parataktischa (beioadnata). In n Folngatn san vaschiine Konjunkziona afglistt.

Konjunkziona vo Untaoadnung
Jiddisch	YIVO	Iwasetzung
אָויב	oyb	fols, wej denn
אַז	az (as)	dass; wenn (temp.)
באשר	bansher	doudaduach dass
בשעת / בעת	beshas, beys	weand, wej, (da)wal
דערפאר וואס	derfar wos	doudafia dass
הגם	hagam	u wenn, wou ... doh
היות	heyoys	mid den wou, doudamid dass
װײַל	wayl	wal; weand, dawal
זינט וואס	zint wos (sint wos)	dasiida dass (seit dem dass)
כּאילו	keile (ke'ile)	wej wenn, wej dass
כּדי / בכדי	kedey, bekhdey	damid, (af) dass
כּדי צו	kedey tsu	"wej" zen, (um zen)
כאָטש	khotsh (chotsch)	u wenn, wou ... doh
מחמת	makhmes	wal (kaus.)
צוליב דעם וואָס	tsulib dem wos	zwengs dem dass
צי	tsi	ob, (wos)

Konjunkziona vo Beioadnung
Jiddisch	YIVO	Iwasetzung
(אָבער)	ober	owa
אָדער	oder	oda
אָדער ... אָדער	oder ... oder	entweda ... oda
און	un	u, un
הן ... הן	hen ... hen	sowohl ... wej aa, aa ... un aa

Diminutiva u Fokus

Es Jiddisch hod vill Furma, dej wou wos stiaka oda emozional machn. Doudrunta san generell Diminutiva, affektiate u vastiarknde Suffix. Z eftas aa Suffix ba Aingnaman oda fia bstimmte Nomina. Batonung ko aa duach Reduplikazion vo Verbn, zammgsetzte Adjektif, 'Stimmungspartikl' un Intajekziona virebracht wean.

Es Jiddisch kenn zwej Grod von n Diminutiv.^[6] Da ejascht Grod is reguler, da zwoat stiaka u affekzioniata u wiad aa Iminutiv gnennt.^[2] In boidn Felln wiad umglautt.^[6]

Diminutiv
Stammvokal		Woat
Normal	Umlaut	Basis	Diminutiv	Iminutiv
אַ a	ע e	קאַץ katz	קעצל ketzl	קעצעלע ketzele
אָ o	ע e	לאָמפּ lomp	לעמפּ lempl	לעמפּעלע lempele
ו u	י i	בוך bukh	ביכל bikhl	ביכעלע bikhele
וי oy	יַי ay	הויז hoyz	הײַזל hayzl	הײַזעלע hayzele
וי oy	יי ey	מויד moyd	מיידל meydl	מיידעלע meydele

Es git Situaziona wou nea da Plural an Diminutiv houd, wej bspw. קינדער (kinder) → קינדערלעך (kinderlekh).^[7]

Nemma dea Suffix -el un-ele, git s nu Miglechkait Diminutiva zen furma,^[8] wej z. B. mid den Suffix טשיק- (tshik) von poulischn -czyk, vgl. z. B. יונגערמאַן (yingerman) → יונגערמאַנטשיק (yingermantshik).^[8]

Syntax

Wej ondane vawandte Sprochn git s in n Jiddischn dej Regl vo da Zwoatposizion von n finitn Verb, ganz gleich, wos des ejascht Element a Nomen, a Adverb oda wos ondas is. Dennat untascheidet se d Syntax von Deitschn, wal in Jiddischn d Regl aa in n untagoadnetn Satz gilt, in Deitschn owa nea in Haptsatz.^[9] Weitas ko owa aa es Verb õ da ejaschtn Posizion stej in an kausaln oda kontextuell gnejchtn Zammahang ba afranand fulngadn Gschichtn.^[10] A freiare Syntax ko i da Jiddischn Dichtung viakimma.

Klitika

Opzionala Kontrakziona finna se in n gsprochanen un in n literarischn Jiddisch. Des gilt õn n mejran fia manchane Hilfsverbn u Personalpronomina u bsundas i da gsprochanen Sproch. In n Poulischn Jiddisch wiad bspw. da Satz זאָלן מיר אים דערציילן דאָס געהיימע וואָרט (zoln mir im dertseyln dos geheyme vort) kontrahiad zou זאָל׳מיר׳ן דערציילן ס׳געהיימע וואָרט (zol'mir'n dertseyln s'geheyme vort) oda da Satz ער האָט מיר געזאָגט (er hot mir gezogt) ko kontrahiad wean zou ר׳האָט מיר געזאָגט (r'hot mir gezogt).

Dialektuntaschidd

D neadlinga aso ghoissanen Litaua Dialektt von n Jiddischn as n Baltischn u Weirussischn falln af zwengs eanana Bsundahaitn, wej es Faaln von n Neitrum un es reduziadta Kasussystem. Nomina wou in n Standardjiddischn neitrum san, san maskulin oda feminin. Da Dativ is bis af a poa Restt gschwundn. Es Hilfsverb האָבן (hobn) ko in n Litaua Jiddisch mid an ejdan Verb gnutzd wean, aa wenn s literarischa Jiddisch un andane Dialektt es Verb זײַן (zayn) brauchn.

Es ganza Kasus- u Genussystem scheint zen vaschwinna in zeitgnessischn gsprochenen Jiddisch vo d Hasidischn Gmoindn. Dej Artikl der, di u dos schwoimln af an oinzing Artikl de in n Nominativ, Akkusativ u Dativ zou (mid di wej an bstimmtn Artikl in n Plural), wej z. B. ‘de gitte mentsh’, de gitte fro u de gitte kind. Omdraf wiad aa a generells Demonstrativum deye gnutzd, wej deye mentsh/fro/kind.^[11]^[12]

Schau aa

Beleg

↑ Katz, Dovid: Grammar of the Yiddish Language, London: Duckworth (1987), S. 84, Abschnid 5.5.4. Katz schreibt, dass d Endung nou ng oda nk -n bleibt.
↑ ^2,0 ^2,1 Jacobs, Neil G: Yiddish: A Linguistic Introduction, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-77215-0, 2005-03-03.
↑ "Mendele: Yiddish literature and language". Mendele: Yiddish Literature and Language 3 (330). April 24, 1994. http://www.columbia.edu/~jap2220/Arkhiv/vol03%20(1993-4)/vol03330.txt.
↑ Wigderson, Shira (2015-10-16). "The Sudden Disappearance of Nitpael and the Rise of Hitpael in Modern Hebrew, and the Role of Yiddish in the Process". Journal of Jewish Languages 3 (1-2): 199-206. doi:10.1163/22134638-12340031.
↑ History of the Yiddish Language, von n Max Weinreich, Yale University Press, Jun 1, 2008, S. 527-528.
↑ ^6,0 ^6,1 Handbook of Jewish Languages, Brill 2016, S. 671, 672, 673, 674, ISBN 978-90-04-29735-7.
↑ קינדערלעך.
↑ ^8,0 ^8,1 How Much Polish Is There in Yiddish (and How Much Yiddish Is There in Polish)? (en)
↑ Diesing, Molly: "Verb Movement and the Subject Position in Yiddish", Natural Language and Linguistic Theory, 8/1 (1990): 41–79, doi:10.1007/BF00205531, S2CID 170491427.
↑ Miner, Kenneth L: "Yiddish V/1 Declarative Clauses in Discourse", IPrA Papers in Pragmatics (1990), 4.1/2 (1–2): 122–149, doi:10.1075/iprapip.4.1-2.03min.
↑ https://www.academia.edu/10278780/Language_change_in_a_bilingual_community_The_preposition_far_in_Israeli_Haredi_Yiddish Language change in a bilingual community: The preposition far in Israeli Haredi Yiddish*, by Dalit Assouline
↑ http://docserv.uni-duesseldorf.de/servlets/DerivateServlet/Derivate-23711/29_Leket_Krogh_How_Satmarish_is_Haredi_Satmar_Yiddish_A.pdf

Litratua

Jacobs, Neil G. Yiddish: a Linguistic Introduction, Cambridge University Press, Cambridge, 2005, .
Katz, Dovid, Grammar of the Yiddish Language, Duckworth, London, 1987, .
- http://www.dovidkatz.net/dovid/PDFLinguistics/2-1987-Grammar-Yiddish.pdf Grammar of the Yiddish Language by Dovid Katz
Mark, Yudl, A Grammar of Standard Yiddish, CYCO, New York, 1978 (in Yiddish).
Schaechter, Mordkhe, Yiddish Two, League for Yiddish, Inc., New York, 1993.
Weinreich, Uriel. 1971. College Yiddish. New York: YIVO Institute for Jewish Research.
Zucker, S. 1994–2003. Yiddish: An Introduction to the Language, Literature and Culture 1-2. New York: Workmen's Circle.

[1] Katz, Dovid: Grammar of the Yiddish Language, London: Duckworth (1987), S. 84, Abschnid 5.5.4. Katz schreibt, dass d Endung nou ng oda nk -n bleibt.

[jacobsneil-2] 2,0 ^2,1 Jacobs, Neil G: Yiddish: A Linguistic Introduction, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-77215-0, 2005-03-03.

[:0-3] "Mendele: Yiddish literature and language". Mendele: Yiddish Literature and Language 3 (330). April 24, 1994. http://www.columbia.edu/~jap2220/Arkhiv/vol03%20(1993-4)/vol03330.txt.

[4] Wigderson, Shira (2015-10-16). "The Sudden Disappearance of Nitpael and the Rise of Hitpael in Modern Hebrew, and the Role of Yiddish in the Process". Journal of Jewish Languages 3 (1-2): 199-206. doi:10.1163/22134638-12340031.

[5] History of the Yiddish Language, von n Max Weinreich, Yale University Press, Jun 1, 2008, S. 527-528.

[:1-6] 6,0 ^6,1 Handbook of Jewish Languages, Brill 2016, S. 671, 672, 673, 674, ISBN 978-90-04-29735-7.

[7] קינדערלעך.

[:2-8] 8,0 ^8,1 How Much Polish Is There in Yiddish (and How Much Yiddish Is There in Polish)? (en)

[9] Diesing, Molly: "Verb Movement and the Subject Position in Yiddish", Natural Language and Linguistic Theory, 8/1 (1990): 41–79, doi:10.1007/BF00205531, S2CID 170491427.

[10] Miner, Kenneth L: "Yiddish V/1 Declarative Clauses in Discourse", IPrA Papers in Pragmatics (1990), 4.1/2 (1–2): 122–149, doi:10.1075/iprapip.4.1-2.03min.

[11] ttps://www.academia.edu/10278780/Language_change_in_a_bilingual_community_The_preposition_far_in_Israeli_Haredi_Yiddish Language change in a bilingual community: The preposition far in Israeli Haredi Yiddish*, by Dalit Assouline

[12] ttp://docserv.uni-duesseldorf.de/servlets/DerivateServlet/Derivate-23711/29_Leket_Krogh_How_Satmarish_is_Haredi_Satmar_Yiddish_A.pdf

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]