Der Artikl is im Dialekt Hausrukfiatlarisch gschriem worn.

Da Jura Soyfer (* 8da Dezemba 1912 in Charkiw (ukrainisch Харків), Ukraine; † 16dn Februa 1939 im KZ Buachnwoid) woa oana fu de wichdigsdn bolidischn Schriftschdöla in Estareich in de 1930ga Joa. Ea hod fia mearane Zeidschriftn gschrim und mearane Deataschdikl fafosst. Duach sein frian Dod im KZ han owa fü fu seine Sochan faloan gaunga und neta seine Artikl, 5 Deataschdikl, 3 Szenen und as Fragment fu seim Roman "So starb eine Partei" han iwalifat. Seine Sochan han in am recht estareichischn Hochdeitsch gschrim und in iwa 30 Schbrochn iwasezt woan.

Sai Lem Werkeln

Da Soyfer Jura (ausgschbrocha wiads "Schoifa") is am 8dn Dezemba 1912 in da Ostukraine in Charkof auf d'Wöd kema. Seine Ötan woan da jidische Fabrikant Wladimir Soyfer und den sei Frau de Ljubow Soyfer. 1920 is de Familie foa de Bolschewistn dafau und aus da Ukraine wegga, zeascht noch Ischdambul und daun noch Estareich. Doat haum si si in Bodn augsidlt und han schbeda noch Wean zong. In Wean is da Jura a in d'Schui gaunga, nemli ins Realgimnasium Hagenmüllergasse in Eadbeag, wo a schbeda a sei Matuara gmocht hod. Mid fuchzen is da Jura Soyfer zu de Sozialisdischn Mitlschila dazua gaunga.

Duach des, das a nem seina Muadaschbroch Russisch schau fu kloa au a nu Franzesisch und Deitsch gleand hod, hod a a recht a guads Gschbia fia Schbrochn ghobt und so a Dalent zan schreim und dichtn griagt. 1929 is a desweng a baim Politischen Kabarett der Sozialdemokraten aufgnuma woan und hod doatn seine easchdn Eafoarungen gsomit im Schreim fu aigane Text. Fum Dezemba 1931 au san a jede Woch Artikl und politische Satian aussa kema und zwoa in da Oawatazeidung (Arbeiter Zeitung) und in da Zeidschrift Die Politische Bühne. In seina Artikl hod a oiwai wida gfoadat, das as Deata politisch sei soid und ned neta a Untahoidung und a seichde Gaudi. In dem Asbekt hod a de söm Ausichdn fadretn wia sei Zeidgenoss da Brecht Beatl mid dem seim Epischn Deata.

Noch'n Biagagriag im Februa 1934 is a fu de Sozialisdn entdaischd gwen und is zu da ilegaln KPÖ dazua gaunga, hod Flugbladl fafosst und an seim Roman So starb eine Partei gschrim. Dea Roman, fu dem owa neta a Fragment eahoidn blim is, is a Orechnung mid da estareichischn Sozialdemokrati, dea ia Bolidik in de Niadalog fum Februa 1934 gfiad hod. 1935 leand da Jura Soyfer iwan Hans Weigel in Leon Askin kena, dea Schauschbüla und Reschisea baim Weana ABC-Deata woa. Doat wean in de negsdn Joa d'moasdn Schdikl fum Soyfer uaaufgfiad wean.

Im 1937ga Joa is da Soyfer Jura duach a Fawegslung mid am gwissn Seidel (wos eigentli da Franz Marek woa, a wichdiga Funkzionea fu da Komunisdischn Boatai) fahoft woan. Nochdem owa de Bolizai draufkema is, dass a gengan Soyfer weng seine Deataschdikl gnuag belosdns Matrial gibt, is a fia drai Monad ins Gfengnis kema. Am 17. Februa 1938 is a duach a Amnesdi fia „Bolitische“ wida ausn Gfengnis aussa kema. Ea woa owa ned laung in Fraiheit, wai a schau am 13dn Meaz, am Dogn nochn Aunschlus fu Estareich, wida fahoft woan is. Ois Komunist und Jud hod a gwust, das eam unta de Nazi nix guads bliad und desweng is a fu Wean weka und woit in Foararlbeag mid Schi in d'Schwaiz flichdn. Dabai is a owa in Gargellen nu auf da hearentan Sait fu estareichische Beamte fahoft woan.

Auf des aufi is a zeascht noch St. Gallenkirch in Gemaindekota kema und daun noch Bludenz. Am 16dn Meaz 1938 is a foas Laundesgricht in Födkiach kema, obwoi des Gricht eascht zwoa Dog schbeda am 18dn Meaz 1938 aufn Hitla faaidigt woan is. Am 23dn Juni 1938 is a ins KZ Dachau in Boarn brocht woan und im Heabsd drauf waida noch Thüringen ins KZ Buachnwoid. Doat is a a hoibs Joa schbeda im 39ga Joa am 16dn Februa an Düfus gschdoam.

Seine Ötan haum im Gengsoz zu eam ausn Deitschn Reich flichdn kina und san am 9dn Februa 1939 in New York in de USA aunkema, genau oa Wocha befoa eana Bua im KZ gschdoam is.

Sai Weak Werkeln

Deataschdikl Werkeln

In Soyfer sei easchds Deataschdikl Der Weltuntergang oder Die Welt steht auf kein' Fall mehr lang is im Friasomma fum 1936ga Joa im Weana ABC-Deata uaaufgfiad woan. De lezde Auffiarung woa doat am 11dn Juli 1936. In dem geds um d'Menschheit kuaz foa da kompletn Apokalipsn, a Komet drod auf d'Ead zan schdiazn, revoitiarade Massn wean gewoitsaum untadrikt und d'Leit han komplet fahezt und woatn aufn Wöduntagaung. Am End bringds da Komet owa ned iwa s'Heaz, das a d'Wöd ruiniad und so nimd des Schdikl sogoa nu a guads End, obwoi glaichzeidig zoagt wiad, wia dum und bled d'Leit han und wia sis ned schofan, dass wos draus leanan. Da Untaditl fu dem Schdikl is a Refarenz auf s'Kometnliad fum Johann Nepomuk Nestroy in dem sein Deataschdikl fum Lumpazivagabundus.

S'zwoate Schdikl fu eam hoast Der Lechner Edi schaut ins Paradies und zoagt an Oawadslosn, dea si mid da Hüf fu ana Zeidmaschin aufmocht in Schuidign fia sei Misea und sei Ölend in da Fagaungenheit zan findn. Am End kimd a drauf das d'Eafindung fum Mensch schuid an oim is. Drozdem head des Schdikl ned komplet misantrop auf sondan foadat d'Leit auf, das si da Mensch fia s'Menschsei entscheitn soid, a im bolitischn. Aso schofts da Soyfer, das a an Schbrung fum Patetischn zu am aufmuntadn kabaretisdischn Element, nemli da bolitischn Kritik, mocht.

Sai drits Schdikl hoast Astoria und behaundlt kritisch s'Fenomen fum Nazionalismus. Es schbüd in am fiktifn Laund wos Astoria hoast, an des si de Hofnungen und Sensicht fu de Protagonisdn glauman und mid dem natiali s'domalige Estareich (Austria) gmoand is. Estareich woa in deara Zeid komplet zarissn in da Frog, ob des Laund iwahaupt wos aignschdendigs sei soid und aloa iwahaupt lemsfehig sei kau. Drozdem haum fü Leit eanare Hofnungen auf des Laund gsezt, bsondas noch dem in Deitschlaund da Hitla aun d'Mocht kema is. In dem Deataschdikl wean owa de Dram und Utopin fu de Leit, genau so wia im wiaklichn Lem, oiwai wida duach uniwawindboare Schwiarigkaidn kaput gmocht und entdaischt, wos bsondas am Schlus aussa kimd, wo de Figuan a Lobliad auf Astoria singan, dawais owa in Wiaklichkaid grod ogfiad wean ins Gfengnis.

Im 1937ga Joa hod da Jura Soyfer sei fiats iwalifats Deataschdikl gschrim, des Vineta hoast. In dem entfeand a si fu da Dradizion fum estareichischn Foiksschdikl und zoagt de Absurdidet fu Haundlung und Schbroch, de unaufhoidboa aufn Obgrund und de Fanichdung zua schdaiat. S'Dema is in dem Schdikl foa oim da Brotest geng de Umschdend, de fu de mearan Leit ois unfaendalich augseng wean, und s'"Ned-Wissn-Woin" wos rund um eana bassiad. Vineta is a Woanung foam Griag und foa Ilusionen, de eazaigt wean um de Menschn zan untadrikn.

Broadway Melodie 1492 is in Soyfer sei fimfz komplet iwalifats Deataschdikl, wos a im 1937ga Joa fia s'ABC-Deata entschdaundn is. Es is a Adapzion fum Kurt Tucholsky und in Walter Hasenclever sein Schdikl Kolumbus. Ea iwanimd dabai de Satire auf d'Kiacha und d'noble Hofgsöschoft, bringd owa de bolitische Gsöschoftskritik nu intensifa und radikala wia im Oaginal. Duach de Beaschbektifn fu da Untaschicht, aus dea in dem Schdikl de Gschicht fazöd wiad, is de Broadway Melodie 1492 a klassischs Foiksschdikl, in dem unta aundam zoagt wiad, das de untan Gsöschoftsschichtn da Obrigkaid und da heaschadn Klass iwaleng san, oda zu mindest sei soitadn.

Sai Roman Werkeln

Nochn Februa 1934 hod da Jura Soyfer an am Roman goawat in dem a de Gschicht fu da Sozialisdischn Boatai in Estareich und dea ia Schaitan in da Easchdn Republik schüdat. Da Roman "So starb eine Partei" is a subtile Obrechnung mid da estareichischn Sozialdemokrati und is oans fu de wichdigsdn litararischn Zeiddokument zu dem Dema. Nochdem da Jura Soyfer nochn 34ga Joa owa fia d'fabodane KPÖ aktif woa und schau im Schdendeschdod fahoft woan is und im Gfengnis woa, is dea Roman nia drukt woan und es is neta a Tei dafau iwalifat. Laung nochn Griag is dea Roman in Estareich wida ausgrom woan und duach a glesane Veasion fum Helmut Qualitinga bekaunt woan. Haid kau ma des Romanfragment in ana neichn Edizion fum Horst Jarka bai da Jura-Soyfer-Gsöschöft in Wean kafa.

Zeidungsartikl Werkeln

Untam Pseudonym "Jura" san ob n'1932ga Joa fu eam an Haufn Artikl in da Oawatazeidung drukt woan, de daduach bis heit dahoidn san. Doat han a a boa Gedichtl fu eam faöfentlicht woan und in da Zeidschrift Kuckuck han Satirn fu eam odrukt woan. 15 Gedichtl fu eam san sogoa in Deitschlaund fu da Zeidung Deutsche Freiheit nochdrukt woan, de 1933 und 34 in Saarbrücken aussa kema is, wos in deara Zeid nu unta franzesischa Fawoitung woa und wo desweng soichane Sochan nu drukt wean haum deafn.

S'Dachauliad Werkeln

 
Da Schbruch am Godan fum KZ Dachau

In da Zeid wo a im KZ Dachau woa, hod a jedn Dog a Saki Zement fu da oan Seitn fum Loga zu da aundan drong miassn und daun wida retour und zwoa oiwai des söwe Saki. Dabai is a oiwai am Schüdl foabai kema, wo "Arbeit macht frei" drauf gschdaundn is. De Absurdidet fu de Umeazihungsmetodn fu de Nazi hod eam dazua inschbiariad, das a gemainsaum midn Zipper Herbert, an Komponisdn dea mid eam in Dachau aigschbead woa, a Liadl schreibt, wos ois Dachauliad berümt woan is. Da Refrain ged aso:

Doch wir haben die Losung von Dachau gelernt,
Und wir wurden stahlhart dabei.
Bleib ein Mensch, Kamerad,
Sei ein Mann, Kamerad,
Mach ganze Arbeit, pack an, Kamerad:
Denn Arbeit, denn Arbeit macht frei,
Denn Arbeit, denn Arbeit macht frei!

(Aunm.: in kompletn Text fum Liadl fint ma do)

Bedeutung Werkeln

Da Jura Soyfer is oana fu de wichdigsdn estareichischn Schriftschdöla aus da Zwischngriagszeid und ghead zu de wening Autorn denan eanare Weak in mea wia 30 Schbrochn iwasezt woan san. Seine Deataschdikl woan ole bolitisch und ea woit damid de Leit sensibilisian und dazua animian, dass aktif wean und de rising Faendarungen de domois gscheng san ned oafoch wia aigschbeade Lampi iwa si eagee lossn. In seine Schdikl presentiad a owa nia komplete Lösungen oda Eagebnis, sondan fasuacht foische Ilusionen auf zum zoang, so das de Leit söwa drauf keman, wos um eana bassiad. Fian Jura Soyfer woan seine Text a Tei fu seina bolidischn Oawad im Widaschdaund zeascht geng de autoariteare und undemokratische Regiarung im estareichischn Schdendeschdod und geng an Nazionalsozialismus in Deitschlaund.

Seine Deataschdikl san gsaumit eascht im 1974ga Joa faöfentlicht woan, noch dem si de Mitglida fu da englischn Exiloaganisazion „Young Austria“ dafia aigsezt haum. Duach des is a in Estareich eascht wida neich am gressan Publikum bekaunt woan und a in da DDR is ma daduach auf eam aufmeaksaum woan. Doat san owa seine Schdikl oft ausn Zusaumenhaung mid da jingan estareichischn Gschicht grissn woan und ois zeidlose Gschöschoftskritik aufgfiad woan. Im 1988ga Joa is in Wean de Jura-Soyfer-Gsöschoft grindd woan, de seid dem fasuacht a de faschwundanen Text fu eam zan findn und seine bekauntn Weak neich aussa brocht hod. Im Gedenkjoa 2004, 70 Joa nochn Biagagriag fum Februa 1934, san in Jura Soyfer seine Text a wida efda dischgriad und foadrong woan.

Literatua Werkeln

fu eam Werkeln

  • Jarka, Horst (Hg.): Jura Soyfer. Werkausgabe. Deuticke Verlag, Wien 2002
  • Jarka, Horst (Hg.): Jura Soyfer. Das Gesamtwerk. Europaverlag, Wien, 1980 ISBN 3-203-50741-2
  • Tausig, Otto (Hg.): Jura Soyfer. Vom Paradies und Weltuntergang. Berlin, 1962
  • Tausig, Otto (Hg.): Jura Soyfer. Die Ordnung schuf der liebe Gott. Leipzig, 1979

iwa eam Werkeln

  • Jarka, Horst: Jura Soyfer. Leben, Werk, Zeit, Löcker Verlag, Wien, 1987
  • Scheit, Gerhard: Theater und revolutionärer Humanismus. Eine Studie zu Jura Soyfer, Verlag für Gesellschaftskritik, Wien 1988
  • Arlt, Herbert/ Evelyn Deutsch-Schreiner (Hg.): Jura Soyfer und Theater, Peter Lang, Frankfurt am Main 1992
  • Doll, Jürgen: Theater im Roten Wien. Vom sozialdemokratischen Agitprop zum dialektischen Theater Jura Soyfers, Böhlau Verlag, Wien 1996

faschoin Werkeln

Meara fu dem wos da Jura Soyfer gschrim hod is duach sein frian Dod im KZ nia faöfentlich woan und dailwais sogoa faschoin. Ma woas oft neta de Titl fu denane Gedicht oda Deataschdikl, hod owa koan kompletn Text mea. Nem sein Roman iwa de Gschicht fu da SPÖ in de 30ga Joa, dea nia featig woan is, woas ma das a nu a boa satirische Text in Buchnwoid gschrim hod, de ned iwalifat san. Nu aus da Zeid foa seina Fahofdung schdauman a boa Deataschdikl, fu denan ma neta in Naum kent oda blos Fragment eahoidn san. De Titl fu de Schdikl woan:

  • Kasperl sucht ein Stück
  • Auf dem Goldblocksberg
  • Dreigroschenoper angewandt
  • Aber die Mumien schweigen

Im Netz Werkeln

 
Dea Artike is ois zimfti in de Hall of Fame (Ruhmeshoin) aufgnumma worn.