Soizburg (Bundesland)
Der Artikl is im Dialekt Soizburgarisch gschrim worn. |
Bundesland Soizburg Soizburga Laund • Land Soizburg Land Salzburg | |
![]() | |
Fauhnen & Woppm | |
---|---|
![]() |
![]() |
BaasisDatn | |
Laundeshauptstod | Soizburg |
Greessde Stod | Soizburg |
ISO 3166-2 | AT-5 |
Webseiten | www.salzburg.gv.at |
Politik | |
Landeshauptmann | Wilfried Haslauer junior (ÖVP) |
Regiernde Partein | ÖVP und De Greanan Soizburg |
Sietzvateilung im Launddog (36 Sietz) |
ÖVP 11 SPÖ 9 De Greanan Soizburg 7 FPS 5 TS 3 FPÖ 1 |
Letzde Woih | 5. Mai 2013 |
Naxde Woih | 2018[1] |
Bevökerrung | |
Sproochen | Deitsch, Boarisch (WMB, OMB, SMB) |
Eihwohna | 545.742 (01.01.2016) |
– Rong | 7. voh 9 |
- Bevökarungsdichten | 76 Eihw./km² |
Geografie | |
Flächen | 7156,03 km² |
– Lond | 7052,88 km² (98,6 %) |
– Wossa | 101,35 km² (1,4 %) |
– Rong: | 6. vo 9 |
Hächsder Bunkt | Grossvenediger 3.662 m |
Vawoitungsgliaderrung | |
Beziake | 1 Statutarstod 5 Beziake |
Koartn:Beziake | |
![]() | |
Gmoana | 119 |
– Städt | 11 |
– Morktgmoana | 24 |
Schuibeziake | 6 |
Grichtsbeziake | 9 |
Londdogswoihkroas | 6 |
As Bundesland Soizburg, Soizburga Laund oda aa Land Soizburg gnonnt (Deitsch: Bundesland Salzburg, Salzburger Land oda aa Land Salzburg), is a Bundeslaund in Estareich. Seih bsundre historische Entwigglung und seih Stöjung ois söjbständigs Fyrstentum im Heiling Remischen Reich bis 1806 unterscheidt des Lond voh da Gschichd her voh de onnern estareichischen Bundesländer.
GeografieBearbeiten
Soizburg hod a Flächn voh 7156,03 km². S Lond vafiagt iwara 174 km longe Aussengrenz, des zum oiergreessden Tei mid Boarn (im Noadn) und mid am kloanern Tei mid Sydtiaroi (im Sydwesten) teit. Weiders grenzt s im Noadostn ans Bundeslaund Owerestareich, im Westn an Noadtiaroi sowia im Sidn an Osttiaroi im Sydostn an's Bundeslaund Kärnten und im Ostn ad Steiamoak.
LaundschoftenBearbeiten
Loundschoftlich wead's Lond Soizburg in fynf Gai teit, voh de d' Grenzen identisch han mid de politischen Beziake vom Lond (schau unta Vawoitung).
Da neadliche Tei vom Lond teit se in zwoa Gai:
- Da Flochgau is as neadlichste Gebiat vom Lond, zua dem aa de oiernaxte Umgebung im Sidn vo da Stod Soizburg ghead. Sei Nom is in Olenung ad Bezeichnung vo de onnern Gai „im Gebiag“ eascht spaad gschoffer worn und druggt de geograafische Bschofferheid vom Gebiat aus. De bsteet aus'm Soizburga Vuroipmlaund und kloane Tei dea zua d' neadlichen Koikoipm ghererden Osterhorngruppm.
- Da Tennengau schliasst se sidli ann Flochgau dro und umfosst grossraimig s Gebiat um d' Stod Hallein und de sidli dodavoh bfindlicher Gmoanaer. Eam sei Nom loatt se vom Tennengebirg her oo, vo dem da easchte Nomernstei auf's Wort Taunner zruggegeet. Er umfosst im Weesentlichen des do broade Soizachtoi sowia de boaderseits dodavoh bfindlichen Beag vo d' neadlichen Koikoipm.
Da sidliche Tei vom Lond Soizburg wead in drei Gai gliaderd:
- Da Pongau buidt'n mittlern vo de drei sidlichen Gai. De Bezeichnung loatt se vo Pongo oo, 'm heiding Bischofshofer.
- Da Pinzgau nimmt an westlichen Tei davo eih. Sei Nom loatt se vom köjtischen Stomm vo de Ambisonten oo.
- Da Lungau befindt se im Sidostn vom Lond und hod sein Nom vom Booch Lonka dahoiden. De drei sidlichen Gai hom an Otei ad Houn Tauern sowia im Lungau ad Niadern Tauern, de boade zua d' Zentroioipm gherig han. Gmoasom werns - bsunderst aus da Sicht vo de wenger gebiaging Gegernden vom Lond Soizburg - ois „Innergebiag“ bzeichnet.
VawoitungBearbeiten
Schau aaa: Listen vo d' Gmoana im Soizburga Laund
Bevöjkerrungsentwigglung vom Soizburga Lond | |
---|---|
Joar | Eihwohna |
1900 | 192.763 |
1923 | 222.831 |
1939 | 257.226 |
1951 | 327.232 |
1961 | 347.292 |
1971 | 405.115 |
1981 | 442.301 |
1991 | 482.365 |
2001 | 515.327 |
2006 | 529.033 |
2011 | 531.721 |
2016 | 545.742 |
BeziakeBearbeiten
S' Lond Soizburg is in fynf politische Beziake und a Statutarstod (Soizburg) gliaderd.
- Soizburg-Stod (Laundeshauptstod)
- Soizburg Umgebung (Flochgau, histoarisch: Soizburggau)
- Hallein (Tennengau)
- St. Johann im Pongau (Pongau)
- Zöj am See (Pinzgau)
- Tomsweeg (Lungau)
StädtBearbeiten
- Soizburg (148.078)
- Hallein (19.864)
- Soiföjn am Stoanern Meer (15.954)
- St. Johann im Pongau (10.729)
- Bischofshofer (10.290)
- Zöj am See (9.568)
- Seekira am Wollersee (9.786)
- Mittersü (5.408)
- Oweadorf ba Soizburg (5.590)
- Neimorkt am Wollersee (5.786)
- Rodstod (4.892)
VakeahBearbeiten
StroßnBearbeiten
S' Soizburga Lond wead vo zwaa Autobohna durchquert: da Tauanautoboh vo Noadn noch Sidn, ois Vabindung zwischn Deitschlaund und Karntn und da Westautoboh, ois Vabindung zwischn Deitschlaund und em Ostn vo Östareich. A guad ausbauds und dichts Netz vo Bundes- und Londesstroßn üwaziagt s gonze Londesgebiet.
De beidn Hauptflusstäla vo da Soizach und da Saaloch, sowia s oware Ennstoi buidn d' Grundlog fir d' Hauptvakearsstroßn. Viar Noad-Sid-Oipmüwagäng bewöiting 'n Vakeahsfluss: im Sidwestn is des da Poss Thurn und in da Valängarung da Föiwatauantunöi, im Sidn de Grossgloggna Hochoipmstrossn (vo Mai bis Oktowa göffnet) und im Sidostn d' Tauanautoboh sowia da Kotschbergposs (vurglogat da Rodstäda Tauanposs). Im Pinzgau gib's no a Ost-West-Oipmvabindung mid da Gerlos-Oipmstroßn üwa 'n Gerlosposs.
Durch d' bsundane geografische Log is Soizburg vakeahstechnisch und wirtschoftlich mid d' boarischn Laundkroas Berchtsgona Laund und 'm Laundkroas Traustoa vazohnt. D' kürzastn Stroßnvabindungen zua de Städt und Gmoana vom Pinzgau firn üwa s sognonnte Deitsche Egg (aa klaans Deitsches Egg gnonnt; Soizburg - Bod Raichnhoi - Lofa). Wirtschoftlich san bsundas Freilassing (friara unta da Bezeichnung Soizburghofn a Vuaoatvo Soizburg) und Bod Raichnhoi mid Soizburg vabundn.
Seid 1995 bsteht d' Euregio Soizburg - Berchtsgona Laund - Traustoa, a Zommschluss auf kommunala Ewane zur Vabessarung vo da vüivöiting zwischnstootlichn Zommorweit in da Umsetzung vom eiropäischn Gedonknguat.[2][3]
EisnbohBearbeiten
De Westboh fiahrt durch 'n Flochgau, 'm Soizachtoi bis Zöi am See und bei Soiföin üwa 'n Griassnposs noch Tiaroi. Bei Schworzoch-St. Veit gobet se d' Westboh und fiahrt ois Tauanboh durch s Gostoanatoi und 'n Tauantunöi noch Kärntn. Vo Bischofshofn fiahrt a Bohvabindung durch s Fritzbochtoi und Rodstod in d' Staiamork.
FlugBearbeiten
On s nazionale und intanazionale Flugnetz is Soizburg durch 'n Flughofn Soizburg (Airport Woifgaung Amadäus Mozart) obundn. In Zöi am See gibt s an Sportflughofn und in Mautandorf an Seeglflughofn.
GschichtBearbeiten
Hauptartike: Gschicht vom Laund Soizburg
De Bsiedlung vo Soizburg raichd bis in de vurgschichtliche Zaid. Vo de Köitn stommd da öidaste Nom vo da Stod Soizburg : Iuvavum. Unta de Röma is Iuvavum a Vawoitungsbezirk innahoib vo da Prowinz Noricum Ripense gwesn. Said 'm 6. Joarhundat hod s Gebiet vom spaadan Lond Soizburg (oone am Bezirk Lungau) zum Herzogtum Baiern ghead. Durch d' Oloog vom Stift St. Beeda (696) und vom Benediktinen-Fraunstift Nonnberg (713), in de Ruinen vom römischn Iuvavum, hod da hl. Rupert vo Soizburg (Londespatroon vo Soizburg) d' Grundloog fir a Bistum (739) und s Erzbistum (798) gschoffm. Soizburg is durch dees zum Mittlbunkt vo da boarischn Kirchnprowinz worn, de nohezua 'n gsomtn oidboarischn Raum umfossd hod.
'm Erzbischof Ewahard II., am entscheidndn Partaigänga vo de Staufa, is s 1200 bis 1246 glunga aus de Groofschoftn, Grichtsbezirke und Vogtain a gschlossns erzbischöflichs Herrschoftsgebiet aufzbaun. Mid da Odakennung vo d' Grenzn durch 'n Baiernherzog im Joar 1275 hod d' lezzde Faasn vo da Oblösung vo Soizburg vom Herzogtum Baiern ogfonga. 1328 is Soizburg durch d' Erlossung vo ana aiganen Londesvaordung zum waidgehatn söibständing Stoot innahoib vom Heiling Römischn Raich worn. Ois Fürsterzbistum hod sa se zu am kirchlich-wöidlichn Buffastoot zwischn Baiern und d' Hobsburga-Launde entwigget. 1462 und 1525/1526 is zua de Bauanaufständ kemma. Da Fürsterzbischof Leopoid Anton Groof vo Firmian hod d' Auswondarung vo runde 20.000 Soizburga (1731/1732), de zum Protestantismus konwertiard san, dazwunga.
Wirtschoftlich is im 16. Joarhundat ned nur da Soizhondl vo Bedeitung gweesn, sondan aa da Goidobbau im Gostoana Toi. D' Obbaumengen san domois d' gresstn in gonz Mittlairopa gweesn.
1803 is s Fiaschtndum ois sekularisiarts Kurfürstntum on an Grossherzog Ferdinaund III. vo da Toskaana, 1805 gmoasom mid da Fürstprobstai Berchtsgoon zum 1804 nei gründtn Koasaraich Östareich kemma. 1810 is s wieda zu Bayern kemma, noch 'm Weana Kongress 1816 is s (oone Berchtsgoon) wieda (endgüitig) zu Östareich kemma, is owa vurerst a Tail vo Owaöstaraich (klaanare Taile vom Lond san on Tiaroi ogschlossn worn) gweesn. Da Soizburga Rupertiwinke mid de Pfleegrichte Staffmegg und Taisndorf san domois noch Bayern kemma. 1849 is Soizburg a aiganes östareichischs Kroonlond in da k.u.k. Monarchie und 1920 a Bundeslond vo da nei entstondanen I. Repubblik worn.
KuiturBearbeiten
Schau aa Soizburga Laundeshümne • Rainamarsch
De untaschiedlichn Londschoftn beherberng a Vüizoi vo vaschiadane Braich, vo denen monche oft nur no on am aanzing Ort pfleegt wern. In da Vurwainochtszeid kummt mid 'm Nikolaus da Kraampal. A neiare Entwigglung san d' organisiartn Kraampallaife, bai denen se de Kraampalfigurn eha on d' Fantasykostüme vo da Füimindustrie orientiarn. In d' Raunächt noch da Wainochtszeid kemman d' Glöggla und Perchtn. Lebendige Summabraich, speziell im Lungau san d' Praungstaunga und d' Samsonumzüg. Da Rupertikirdoog in Soizburg is aans vo d' tradizionöistn Voiksfestln in Östareich und wead jäarlich vo mear ois 100.000 Leit, vataild auf fünf Doog, bsuachd. Da Rupertikirtog in Soizburg is ans vo de tradizionellstn Voiksfestln in Östareich und wead jährlich vo mehr ois 100.000 Leid, vateilt auf fünf Tog, bsuacht.
KuiturfördarungBearbeiten
Zoiraiche kuiturelle Fördarungen hod as Lond Soizburg aigrichtt mid 'm bsundan Schwaabunkt vo da Untastüzzung da zeidgnössischn Kunst. Im Beraich vo da Litaratur san dees da Raurisa Litaraturprais, da Georg-Trakl-Prais fir Lirik und Joaresstipendien fir Litaratur. In de Beraiche Musi, Füim und Büidende Kunst gibts ebnfois Joaresstipendien, dodrüwa ausse 'n Grossn Kunstprais fir Musik, 'n Musikprais Soizburg und vaschiedane Londespraise fir Architektur, Keraamik, Moolarai und Graafik.
PolitikBearbeiten
Schau aa Listn vo de Laundeshauptlaid vo Soizburg
D' Politik im Soizburga Lond is noch 'm End vom Kriag vuaoim vo da ÖVP bestimmt worn, de d' Londeshauptlaid vo 1945 bis 2004 gstöid hod. Erst bai de Woin zum Soizburga Londtog am 7. März 2004 hod s an politischn Weggsl hi zur SPÖ, mid da Woi vo ana Londeshauptfrau gem, da Burgstolla Gabriele (Burgstaller Gabriele). Stöivadreta vo da Londeshauptfrau san da Haslauer Wüifried vo da ÖVP und da Brenner David vo da SPÖ. Außadem sitzn in da Laundesregierung fir d'SPÖ nu da Blachfellner Woita und d'Scharer Erika, fir d'ÖVP nu da Eisl Sepp und d'Eberle Doraja.
WirtschoftBearbeiten
Im vagleich mid 'm BIP vo da EU, ausdrüggt in Kaufkroftstandards daraichd Soizburg an Index vo 133.3 (EU-25:100).[4]
PartnaschoftnBearbeiten
BüidlgallarieBearbeiten
Bligg auf d' Stod Soizburg vo da Festung aus
Bligg auf d' Wenedigagrubbm in de Hoon Tauan mid 'm Grosswenediga (hechsta Berg im Soizburga Laund)
Da Pongau bai Werfm in Richtung St. Johann/Pg.
D' Kapruna Stauseen
Bligg vo da Middoogsschortn, im Hintagrund auf da linkn Seitn da Hochtroon
Da Goasberg vo Leopoidskron aus gseeng
Da Krimmla Wossafoi
D' Aisriesnwöid in Werfm
Im NetzBearbeiten
QuöinBearbeiten
- Brettenthaler, Josef: Salzburg Sidnchronik, Verlag Alfred Winter, Salzburg 2005.
- ↑ Archivierte Kopie. Archiviert vom Original am 6. Meaz 2010; abgerufen am 6. März 2011.
- ↑ "Information zur Euroregio". EuRegio Salzburg - Berchtesgadener Land - Traunstein. Archived from the original on 2008-05-01. https://web.archive.org/web/20080501044410/http://www.euregio.sbg.at/. Retrieved on 17. Dezember 2008.
- ↑ Fritz Koller, Hermann Rumschöttel: Bayern und Salzburg im 19. und 20. Jahrhundert, vom Salzachkreis zur EUregio, Samson 2006, ISBN 3-921635-98-5
- ↑ Eurostat News Release 63/2006: Regional GDP per inhabitant in the EU 25 Archivierte Kopie. Archiviert vom Original am 12. Meaz 2007; abgerufen am 12. März 2007.
Burgnland • Karntn • Minga • Niedabayern • Niedaöstareich • Obabayern • Owaöstareich • Owerpfoiz • Nord-, Ost-, und Siidtiaroi • Soizburg • Steiamoak • Wean |